Szczepienia przeciw grypie

Coroczne szczepienia przeciw grypie są uznane przez wszystkie najważniejsze organizacje międzynarodowe za najskuteczniejszy i najbardziej efektywny sposób zapobiegania ciężkim postaciom grypy i jej powikłaniom.

Mimo iż od dawna w okresie poprzedzającym jesienno-zimową epidemię systematycznie pojawiają się kampanie informacyjne dotyczące grypy, to od kilku lat w Polsce liczba osób szczepiących się przeciw tej chorobie nie wzrasta. Co roku szczepi się około 3 mln osób, co stanowi zaledwie 8 proc. polskiej populacji. Dzieje się tak dlatego, że zapobieganie grypie realizowane jest głównie na bazie indywidualnych lub grupowych szczepień nierefundowanych, obejmujących aktywnych zawodowo i zwykle zdrowych ludzi.

Jednakże w pierwszej kolejności szczepienia przeciw grypie powinny być stosowane u osób z przewlekłymi problemami zdrowotnymi oraz u określonych grup pracowniczych mających styczność z wieloma osobami (personel medyczny, farmaceuci, policja, wojsko, służby miejskie, pracownicy szkolnictwa oraz handlu). Dla tych grup szczepienia powinny być w części lub w całości refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, ponieważ mają one przede wszystkim na celu ograniczenie transmisji wirusa w populacji oraz powikłań grypy, których leczenie często wymaga hospitalizacji i jest bardzo kosztowne.

Strategie kontroli grypy
Obecnie wśród postaci grypy wyróżnia się trzy odmiany: ludzką (sezonową), ptasią oraz pandemiczną. W obawie przed tą ostatnią odmianą, w wielu krajach – jako nowy element planów zdrowotnych – na stałe włączono programy przeciwpandemiczne. Obejmują one rekomendacje szczepień w jak najszerszym zakresie w celu ograniczenia hipotetycznego ryzyka powstania mutanta wirusa ptasiego i ludzkiego na skutek jednoczesnego zakażenia dwoma typami wirusa u tej samej osoby.

W ubiegłych latach intensywne doniesienia medialne o narastającym zagrożeniu wirusem ptasiej grypy i pandemią grypy spowodowały w Polsce krótkotrwałe fale wykupywania szczepionek i leków przeciwgrypowych. Nie stało się to jednak przełomem w planowej strategii ochrony przed tą chorobą.

Szczepienia przeciw grypie
Wirusy grypy, szczególnie typ A, podlegają częstym mutacjom, co powoduje, że ludzki układ odpornościowy nie reaguje na nowy podtyp wirusa. Ze względu na częstość mutacji zachodzących wśród wirusów grypy, konieczne jest coroczne aktualizowanie składu szczepionek.

Światowa sieć monitorowania grypy działa od ponad 50 lat pod patronatem WHO. Na podstawie danych gromadzonych w ponad 100 laboratoriach na całym świecie, dwa razy w roku (wiosną dla półkuli północnej, jesienią dla półkuli południowej) ustalany jest rekomendowany skład szczepionek przeciw grypie.

Na masową skalę produkowane są dwie generacje szczepionek – typu split, czyli rozszczepiony wirion, oraz typu subunit, czyli podjednostkowa. Szczepionki typu split mają w swoim składzie, poza neuraminidazą i hemaglutyniną, resztkowe antygeny rdzeniowe wirusa, natomiast szczepionki typu subunit zawierają wysoce oczyszczone antygeny: neuraminidazę i hemaglutyninę. Według badań klinicznych nie ma istotnych różnic w skuteczności pomiędzy tymi szczepionkami.

W Stanach Zjednoczonych zarejestrowana jest ponadto żywa, atenuowana temperaturą, szczepionka donosowa. Duże nadzieje wiązane są z donosową szczepionką przeciw grypie opartą na białku M2, która zawiera mieszaninę antygenów stymulujących zarówno odporność komórkową, jak i humoralną.

Skuteczność szczepień
Szczepienia ochronne są najkorzystniejszym i naukowo udowodnionym sposobem zmniejszenia ryzyka zachorowania na grypę. Skuteczność szczepień w zapobieganiu zachorowaniom na tę chorobę oraz jej powikłaniom wynosi 70-90 proc. u osób zdrowych poniżej 65. roku życia oraz 30-70 proc. u osób starszych i małych dzieci. Szczepienia istotnie zmniejszają także absencję chorobową i koszty leczenia powikłań.

Optymalnym terminem do prowadzenia szczepień w Polsce jest okres od września do grudnia, ze szczególnym naciskiem na miesiące powakacyjne, tj. wrzesień i październik. Po tym okresie w klimacie umiarkowanym występują największe wahania temperatury i zmienność warunków pogodowych, sprzyjająca szerzeniu się różnych wirusowych infekcji układu oddechowego.

Szczepionki dostępne w Polsce
W Polsce dotychczas zarejestrowane były tylko szczepionki inaktywowane, a wśród nich szczepionki inaktywowane z rozszczepionym wirionem (m. in. Vaxigrip, Fluarix, Begrivac) oraz szczepionki podjednostkowe, zawierające izolowane antygeny powierzchniowe – hemaglutyninę i neuraminidazę (Influvac, Fluvirin, Isiflu).

Wszystkie inaktywowane szczepionki przeciwgrypowe są trójwalentne, tzn. zawierają antygeny dwóch podtypów wirusa typu A oraz jednego podtypu B. Są przygotowane w postaci roztworów gotowych do wstrzyknięcia.

Szczepionki muszą być przechowywane w oryginalnym opakowaniu w temperaturze 2-8OC. Należy je przechowywać w lodówce, ale nie wolno ich zamrażać. Szczepionki te trzeba też chronić przed światłem.

Kiedy i jak podawać szczepionki?
Dawkowanie szczepionek oraz schemat szczepienia zależy od wieku pacjenta. Dorośli i dzieci powyżej 6 lat zwykle otrzymują jedną dawkę. Dzieciom w wieku od 4 do 6 lat także podaje się jedną dawkę. Jeśli jednak nie były one uprzednio szczepione, należy im podać drugą dawkę 0,5 ml po 4-6 tygodniach. Dzieci po ukończeniu 6. miesiąca życia do ukończenia 3. roku życia otrzymują połowę zwykłej dawki, a jeśli nie były uprzednio szczepione, należy im podać drugą dawkę po 4-6 tygodniach.

Szczepionki przeciwko grypie podaje się domięśniowo lub głęboko podskórnie. Działania niepożądane dotyczą głównie objawów miejscowych oraz rzekomogrypowych wynikających z reakcji immunologicznej na zawarte w szczepionce hemaglutyninę i neuraminidazę.

Po podaniu szczepionki mogą wystąpić objawy związane np. z miejscem podania, reakcją odpornościową organizmu czy pogorszeniem nastroju. Ale to dotyczy tylko niektórych osób.

#Gdzie szukać informacji?

Wszelkie informacje dotyczące szczepień przeciwgrypowych można uzyskać w Krajowym Ośrodku ds. Grypy w Warszawie ([email protected]) oraz w Zakładzie Profilaktyki Zakażeń i Zakażeń Szpitalnych w Narodowym Instytucie Leków ([email protected]).
Natomiast badania diagnostyczne w kierunku grypy można wykonać w Krajowym Ośrodku ds. Grypy, PZH (www. pzh. gov. pl), a badania immunofluorescencyjne i serologiczne w większości Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych.