Sposoby na rzucenie palenia

Nikotynizm, oprócz tego, że jest formą uzależnienia, stanowi także jeden z najczęstszych czynników ryzyka wielu chorób cywilizacyjnych, jak np. choroba wieńcowa, miażdżyca tętnic kończyn dolnych, POChP czy nowotwory. Warto więc namawiać pacjentów do zerwania z nałogiem.

Szacuje się, że 9,8 mln osób w Polsce pali papierosy nałogowo i okazjonalnie. Badania pokazują, że około 70 proc. palaczy chce skończyć z nałogiem, a około 40 proc. z nich podejmuje co roku próbę zaprzestania palenia. Jednakże półroczny okres abstynencji udaje się osiągnąć tylko 3-5 proc. Osoby uzależnione od nikotyny średnio podejmują 5-7 prób rzucenia palenia, zanim ostatecznie zerwą z nałogiem.

Konieczność leczenia
Nikotynizm jako choroba wymaga leczenia. W pierwszym rzędzie należy motywować pacjenta do zaprzestania palenia, a następnie wspierać go w tym. Osobę zdeterminowaną do zaprzestania palenia należy poinstruować o objawach nikotynowego zespołu abstynencyjnego i metodach radzenia sobie z nim. Dodatkowo, w celu zmniejszenia przyrostu masy ciała, konieczne jest zalecenie odpowiednich ćwiczeń oraz diety.
Objawy zespołu abstynencyjnego są najbardziej nasilone w ciągu pierwszego miesiąca od zaprzestania palenia. Wyróżnić można objawy subiektywne (natrętne myśli o potrzebie zapalenia, niepokój, nadmierna nerwowość, obniżony nastrój/depresja, kłopoty z koncentracją uwagi) oraz objawy obiektywne (obniżenie tętna i ciśnienia krwi, zaburzenia pamięci oraz uwagi, przyrost masy ciała, wzrost stężenia kortyzolu oraz amin katecholowych w surowicy).

Leczenie uzależnienia musi być całościowe, tzn. zawierać elementy poradnictwa, psychoterapii oraz – w razie konieczności – farmakoterapię. Przed rozpoczęciem leczenia należy ocenić stopień uzależnienia pacjenta. Służy temu test Frägerstroma. Jeśli pacjent uzyska w teście co najmniej 6 punktów (lub jeśli wypala powyżej 10 papierosów na dobę), świadczy to o silnym uzależnieniu i konieczności zastosowania farmakoterapii.

Metoda 5P
Najprostszą formą poradnictwa jest tzw. minimalna interwencja – 5P. Polega ona na tym, że podczas każdej wizyty trzeba Pytać o nałóg, Poradzić choremu zaprzestanie palenia, Pamiętać o ocenie motywacji i gotowości do zaprzestania palenia, Pomagać palącemu rozstać się z nałogiem, a następnie Planować terminy wizyt kontrolnych i monitorować realizację wcześniej wyznaczonego harmonogramu. Dzięki tej metodzie, abstynencję przez rok udaje się zachować 5-10 proc. palaczy.

Nikotynowa terapia zastępcza
Jak już wcześniej wspomniano, jeśli chory jest silnie uzależniony, niezbędna wydaje się farmakoterapia. Obecnie udowodnioną skutecznością cechują się: nikotynowa terapia zastępcza, bupropion oraz wareniklina. Słabiej udokumentowaną skuteczność posiada cytyzna, a starsze leki (klonidyna, amitryptylina) ze względu na działania niepożądane i niską skuteczność są rzadko stosowane.

Nikotynowa terapia zastępcza (NTZ) stanowi leczenie pierwszego rzutu. Obecnie w Polsce dostępna jest w następujących postaciach: pastylki/tabletki do ssania (Nicopass, NiQuitin), system transdermalny (Nicopatch, NiQuitin, Nicorette), guma do żucia (Nicorette) oraz inhalatory (Nicorette). Na świecie dostępna jest jeszcze w postaci sprayu do nosa.

Podstawą działania NTZ jest podawanie nikotyny osobom uzależnionym w alternatywnej formie, bez dostarczania toksycznych substancji zawartych w dymie papierosowym. Ponadto, stopniowa redukcja dawki łagodzi objawy zespołu abstynencyjnego. Dzięki szerokiej gamie produktów, każdy pacjent może wybrać odpowiedni dla siebie sposób substytucji nikotyny. Systemy transdermalne oferują ciągłe stopniowe uwalnianie nikotyny przez 16-24 godz., natomiast inne postaci krótko działające umożliwiają indywidualizację dawkowania w zależności od potrzeb. Niemniej jednak nie udowodniono, aby któraś konkretna postać nikotyny cechowała się wyższą skutecznością.

Bupropion
Pierwszym lekiem, niebędącym pochodną nikotyny, zaaprobowanym w leczeniu uzależnienia od niej, był bupropion. Początkowo został on zarejestrowany jako lek przeciwdepresyjny, jednakże już w 1997 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zaaprobowała go właśnie w terapii wspomagającej u osób uzależnionych od nikotyny. W Polsce dostępne są dwa preparaty bupropionu: Zyban oraz Wellbutrin XR.

Dokładny mechanizm działania leku nie jest do końca poznany. Wiadomo, że jest on inhibitorem wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny oraz słabym agonistą receptora nikotynowego. Leczenie bupropionem należy rozpocząć 1-2 tygodnie przed zaplanowaną datą zaprzestania palenia, a następnie kontynuować przez 7-12 tygodni. Można także rozważyć przedłużenie terapii do 6 miesięcy. Warto dodać, że możliwe jest łączenie NTZ z bupropionem, jednakże obecnie nie ma przekonujących danych świadczących o większej skuteczności takiego leczenia w porównaniu z monoterapią.

Wareniklina
Najnowszym lekiem stosowanym w terapii uzależnienia od nikotyny jest wareniklina. Jest ona częściowym agonistą receptora nikotynowego α4β2, który odgrywa kluczową rolę w rozwoju uzależnienia. Dodatkowo, poprzez utrzymywanie umiarkowanego stężenia dopaminy w układzie limbicznym, redukuje głód nikotynowy i obajwy abstynencji. W Polsce dostępny jest tylko jeden perparat – Champix. Leczenie, podobnie jak bupropionem, należy rozpocząć 1-2 tygodnie przed zaplanowaną datą zaprzestania palenia tytoniu, a następnie kontynuować przez 12 tygodni. Jeśli terapia okaże się skuteczna, można rozważyć jej przedłużenie o kolejne 12 tygodni.

Cytyzyna
Kolejnym lekiem jest cytyzyna – naturalny alkaloid, wyizolowany z nasion złotokapu zwyczajnego. Podobnie jak wareniklina, jest ona częściowym agonistą receptora nikotynowego. Jednakże jej skuteczność jest słabo udokumentowana. Natomiast niewątpliwą zaletą jest przystępna cena. W Polsce dostępny jest tylko jeden preparat – Tabex.

Rimonabant
Innym lekiem, który okazał się skuteczny zarówno w terapii uzależnień, jak i w redukcji masy ciała, był rimonabant (Acomplia) – selektywny antagonista receptora kannabinoidowego CB1. Jednakże, ze względu na działania niepożądane (depresja, tendencje samobójcze), w USA nigdy nie został zarejestrowany, a z rynku europejskiego zniknął pod koniec 2008 roku.

Szczepionki antynikotynowe
Opcją terapeutyczną, będącą w III fazie badań klinicznych, są szczepionki antynikotynowe, których istota działania polega na skłonieniu organizmu palacza do wyprodukowania przeciwciał przeciwko nikotynie, i tym samym jej neutralizacji, a więc zniesieniu jej działania uzależniającego. Zanim takie szczepionki zostaną wprowadzone na rynek, minie jeszcze kilka lat.

Podsumowując, w Polsce obecnie dostępne są trzy preparaty pomagające w zaprzestaniu palenia: NTZ, bupropion oraz wareniklina, a każdy z nich może być wykorzystany jako leczenie pierwszego rzutu. Jednakże jest to leczenie nierefundowane, a miesięczny koszt terapii lekami niezawierającymi nikotyny waha się w granicach 100-200 złotych, co w istotny sposób utrudnia pacjentom realny dostęp do tych preparatów.

Nikotynizm jako choroba wymaga leczenia. W pierwszym rzędzie należy motywować pacjenta do zaprzestania palenia, a następnie wspierać go w tym. Osobę zdeterminowaną do zaprzestania palenia należy poinstruować o objawach nikotynowego zespołu abstynencyjnego i metodach radzenia sobie z nim. Dodatkowo, w celu zmniejszenia przyrostu masy ciała, konieczne jest zalecenie odpowiednich ćwiczeń oraz diety.