Rozumieć stres

Prowadzone przez lata badania pozwalają na coraz lepsze rozpoznawanie istoty stresu, źródeł jego powstawania. Uczą także, jak panować nad stresem i łagodzić jego skutki.

Właściciel apteki wraca do domu i znajduje w skrzynce na listy ulotkę nowej, konkurencyjnej placówki, z najniższymi cenami leków w mieście. Setki takich ulotek dotarło do wszystkich mieszkańców miasta i okolicznych wiosek. Właściciel czuje wzrost ciśnienia krwi, serce zaczyna mu szybciej pracować, dłonie się pocą – właśnie doświadczył nieszablonowej reakcji na bodźce zewnętrzne, czyli stresu.

Terminem tym określa się zaobserwowany i nazwany na początku XX wieku zespół specyficznych reakcji zwierząt i ludzi na różnorodne bodźce. Stres może być związany zarówno z emocjami pozytywnymi (duży wzrost obrotów w aptece, zamknięcie apteki konkurencyjnej), jak i negatywnymi (problemy zdrowotne, kradzież pieniędzy).

Mobilizuje czy ogranicza?
W ogólnym ujęciu, stres jest zjawiskiem, które pozwala ludziom trwać i się rozwijać. Wywołuje on swego rodzaju reakcje alarmowe, które pozwalają na przetrwanie. Właściciel apteki, wobec aktywności konkurencji, mobilizuje siebie oraz pracowników do zwiększonego wysiłku oraz poszukiwania nowych sposobów działania na rynku. Pacjent z kolei, otrzymując informacje o swoim stanie zdrowia, zmobilizuje się do zerwania z nałogiem palenia, zmiany sposobu odżywiania się oraz codziennego spaceru. W podanych przypadkach stres może się przyczynić do zwiększenia skuteczności działań, a także do przedłużenia życia. Aby jednak właściwie rozumieć stres, trzeba mieć wiedzę na temat jego źródeł, przebiegu, czasu trwania.

Ustalono, że zależność między stresem a zdolnością do wykonywania zadań ma kształt paraboli. Do pewnego poziomu stres ma charakter mobilizujący, tzn. pobudza do wykonywania zadań. Można stąd wyciągnąć wniosek, że niezbyt silny oraz niezbyt długo działający stres jest zjawiskiem pozytywnym. Natomiast silny oraz długo działający stres może poważnie ograniczać zdolność człowieka do skutecznego działania.

Indywidualne reakcje
Każdy człowiek jest indywidualnością w zakresie reakcji na różne bodźce. Dlatego powinien wsłuchiwać się w rytm swego organizmu. Nie da się uniknąć stresu w warunkach szybkiego tempa życia, charakterystycznego dla początku XXI wieku. Poznając jednak źródła stresu oraz reakcje własnego organizmu, można w miarę świadomie wykorzystywać stres dla zwiększania skuteczności działania.
Warto także wiedzieć, że stres pojawia się nie tylko jako reakcja na pewne bodźce zewnętrzne, ale także na pojawiające się w głowie myśli (np. że rynek się załamie, powstaną nowe apteki, pacjenci przejdą do konkurencji). Warto podjąć starania, aby unikać pesymistycznych myśli, tym bardziej że podobno 80 proc. naszych obaw nigdy się nie spełnia.

Panowanie nad stresem okazuje się łatwiejsze, jeśli dana osoba odznacza się pewnością siebie, ma właściwe kwalifikacje oraz umiejętności. Wśród ludzi pierwotnych stres wywoływał reakcje typu „uciekaj” lub „walcz”, co pozwoliło przechodzić do coraz wyższych form organizacji życia społecznego i gospodarczego.

Stresory
Stres pojawia się pod wpływem działania różnych czynników. W literaturze są one nazywane stresorami. Dzieli się je na dwie grupy: wynikające z ogólnej sytuacji życiowej oraz pojawiające się nagle.

Wśród zdarzeń nagłych, czy też nowych sytuacji wyzwalających stres, wymienia się: śmierć partnera, rozwód, wypadek, ciężką chorobę, małżeństwo, przejście na emeryturę, chorobę w rodzinie, powiększenie się rodziny, zmianę pracy, przeprowadzkę, zmianę w życiu towarzyskim, wakacje. Podane czynniki zostały uszeregowane od najbardziej stresujących. Wiedza na ten temat może być pomocna w zarządzaniu sobą przez farmaceutów, a także ich komunikowaniu się z pacjentami. Wydarzenia nagłe mają to do siebie, że w miarę upływu czasu ich siła oddziaływania na organizm człowieka słabnie.

Inaczej może być w przypadku przewlekłego stresu związanego z sytuacją życiową (np. trudne warunki mieszkaniowe, przeciążenie pracą, trudne relacje z bliskimi). W stanie tak silnego i długotrwałego napięcia emocjonalnego, nawet drobne, przykre zdarzenie może doprowadzić do nieracjonalnych zachowań. W tej grupie czynników, najczęściej wymienia się: niepokój o przyszłość (np. zmiana prawa farmaceutycznego), presję czasu, obowiązków, terminów (kolejki pacjentów), nadmiar lub brak zajęć (np. brak pacjentów), wysokie wymagania, niewielkie wsparcie, przesadne ambicje, nierealne cele, frustrację związaną z brakiem wpływu na sytuację, nieodpowiednie odżywianie się.

Trudno zapobiegać nagłym zdarzeniom, chociaż można zmniejszać prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Warto natomiast wpływać na czynniki, które będą miały wówczas mniejsze oddziaływanie na powstawanie stresu (np. właściwe odżywianie się, planowanie czasu).

Zapanować nad stresem
Chociaż nie ma sposobu na całkowite wyeliminowanie stresu, to jednak istnieją techniki, które ułatwiają radzenie sobie z nim. Należą do nich:
• obserwowanie reakcji własnego ciała, rozumienie swoich zachowań, co zwiększa samoświadomość oraz odporność,
• wyrażanie emocji w sensie zwierzeń, rozmów z innymi osobami, a nawet samym sobą,
• prowadzenie medytacji, uprawianie jogi, innych ćwiczeń relaksacyjnych, modlitwa,
• ograniczanie obowiązków, unikanie brania na swoje barki więcej niż można unieść,
• przestrzeganie zasad etyki, prowadzenie działań zgodnych z własnym sumieniem i przekonaniami,
• kształtowanie siły charakteru w sensie podejmowania wyzwań wynikających ze zmian w otoczeniu (rozwiązywanie problemu),
• asertywność rozumiana jako zdolność do właściwego wyrażania swoich uczuć,
• budowanie związków z innymi ludźmi opartych na zaufaniu oraz miłości,
• aktywność społeczna wyrażająca się w pomaganiu innym,
• wszechstronne rozwijanie własnej osobowości (hobby, kultura, sztuka).
Mówiąc o działaniach skierowanych na radzenie sobie ze stresem, można wskazać także na usuwanie przyczyn oraz skutków stresu. W pierwszym wypadku dotyczy to rozwiązania problemu (np. organizacja pracy, podział obowiązków). W drugim zaś może to obejmować zwiększenie aktywności fizycznej, zmianę miejsca (wyjazd na kilka dni), wyjście na trening, masaż itp.
Warto mieć również na uwadze działania, które mogą ograniczać poziom stresu. Zalicza się do nich m.in.: unikanie nieprzyjemnych sytuacji, planowanie własnych zachowań, trenowanie zachowań w określonych sytuacjach, zmniejszanie rangi wydarzenia, pozytywne myślenie.

Podsumowując, łatwiej i lepiej się żyje, rozumiejąc własne reakcje na stres. Można wówczas skuteczniej sobą zarządzać, wpływając na własne zachowania. Rozumienie źródeł oraz przejawów stresu ułatwia wdrażanie technik, które mogą ograniczać jego negatywny wpływ na nasze zachowania oraz relacje z pacjentami.