Omega-3 i omega-6 w żywieniu dzieci

LC-PUFA z rodzin n-3 (omega-3) i n-6 (omega-6) są niezbędne we wczesnym okresie rozwoju organizmu, zwłaszcza tkanek bogatych w błony biologiczne, takich jak mózg i siatkówka.

Najważniejsze z punktu widzenia zdrowia człowieka wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA) należą do dwóch podstawowych rodzin n-6 (omega-6) i n-3 (omega-3). Kwasy linolowy n-6 (LA) i α-linolenowy n-3 (ALA) nie mogą być syntetyzowane de novo, dlatego muszą być dostarczane z dietą i określane są jako niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT).

Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LC-PUFA) z rodzin n-3 i n-6 są niezbędne we wczesnym okresie rozwoju organizmu, zwłaszcza tkanek bogatych w błony biologiczne, takich jak mózg i siatkówka. Należy podkreślić, że PUFA n-6 i n-3 konkurują do tych samych enzymów. Zatem dieta bogata w kwasy z rodziny n-6 będzie powodowała spadek poziomu metabolitów n-3. Z tego względu nie tylko poziom, ale przede wszystkim właściwe zbilansowanie kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 i n-6 ma podstawowe znaczenie w zaleceniach żywieniowych.

Źródła NNKT
Głównym źródłem NNKT w diecie są oleje roślinne – przede wszystkim słonecznikowy, sojowy i kukurydziany. Olejem o szczególnie wysokiej zawartości kwasu ALA jest olej lniany. Natomiast podstawowym źródłem LC-PUFA z rodziny n-3, przede wszystkim kwasów eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA), są ryby morskie i otrzymywany z nich olej.

Ze względu na korzystne działanie LC-PUFA n-3 w prewencji chorób sercowo-naczyniowych oraz ich rolę w prawidłowym rozwoju płodu i niemowlęcia zaleca się spożywanie przynajmniej 1-2 porcji ryb morskich w tygodniu.

Obecnie coraz częściej obok oleju rybiego stosowane są oleje wzbogacone w DHA – pochodzący z mikroalg morskich Crypthecodinium cohnie i Schizochytrium sp. DHA zawarty w tych mikroalgach stanowi ponad 30 proc. całkowitej zawartości tłuszczu. Oleje tak pozyskiwane służą do wzbogacania żywności w LC-PUFA n-3, m.in. przetworów mlecznych, płatków śniadaniowych oraz suplementów diety i preparatów specjalnego żywieniowego przeznaczenia, w tym mieszanek mlecznych dla niemowląt.

Rola PUFA n-3 i n-6
PUFA n-3 i n-6 mają szczególne znaczenie dla prawidłowego wzrostu i rozwoju, zarówno w okresie życia płodowego, jak i niemowląt oraz małych dzieci. Dotyczy to przede wszystkim kwasu arachidonowego n-6 (AA) i kwasu DHA n-3.

Mózg człowieka rozwija się najintensywniej pomiędzy 25. tygodniem ciąży a pierwszymi miesiącami po porodzie. Ta faza rozwoju układu nerwowego charakteryzuje się intensywnym namnażaniem komórek nerwowych, tworzeniem szlaków przewodnictwa nerwowego i mielinizacją. Procesy te wymagają gromadzenia lipidów, przede wszystkim PUFA n-3, w błonach biologicznych. W ostatnim trymestrze ciąży ma miejsce gromadzenie kwasów DHA i AA w tkance tłuszczowej rozwijającego się organizmu i bardzo intensywne wbudowywanie LC-PUFA n-3 w strukturalne lipidy mózgu i siatkówki.

Zapotrzebowanie na LC-PUFA
Niemowlęta rodzą się z pewną pulą LC-PUFA. Ponadto w badaniach wykazano, że są zdolne (nawet wcześniaki o bardzo małej masie ciała) do endogennej syntezy LC-PUFA z prekursorów LA i ALA dostarczanych z pokarmem. Wydaje się jednak, że synteza ta jest niewystarczająca do pokrycia zapotrzebowania niemowląt zwłaszcza na DHA. Pokrycie zapotrzebowania na LC-PUFA n-3 u niemowląt i małych dzieci jest szczególnie ważne ze względu na mielinizację i tworzenie połączeń nerwowych, które zachodzą w czasie rozwoju mózgu oraz fakt, że mózg pełną dojrzałość osiąga około 2. roku życia.

Mleko matki a zdolności poznawcze dziecka
Niemowlęta karmione piersią otrzymują LC-PUFA z mlekiem matki. Przeciętna zawartość kwasu DHA w dojrzałym mleku kobiet europejskich waha się od 0,1 do 0,6 proc., a kwasu AA od 0,2 do 1,2 proc. wszystkich kwasów tłuszczowych. Stosunek AA:DHA w mleku kobiecym wynosi jak 2:1 do 3:1. W licznych badaniach wykazano, że karmienie niemowląt mlekiem matki jest związane ze wzrostem zdolności poznawczych i osiągnięć edukacyjnych dzieci. Prawdopodobnie jest on efektem obecności LC-PUFA w pokarmie, a głównie wpływu DHA na rozwój we wczesnym okresie życia.

W badaniach prowadzonych na różnych gatunkach zwierząt wykazano, że niskie poziomy tkankowe DHA mają związek z zaburzeniami widzenia i rozwoju neurologicznego. W pracach oceniających wpływ suplementacji LC-PUFA na parametry neurofizjologiczne wcześniaków i ostrość widzenia uzyskiwano poprawę w porównaniu z grupą niesuplementowaną. Z tego powodu preparaty do żywienia wcześniaków (mieszanki mleczne) są obligatoryjnie wzbogacane w LC-PUFA n-3 i n-6.

W odniesieniu do niemowląt urodzonych o czasie, które nie są karmione piersią, Komitet Naukowy ds. Żywności Komisji Europejskiej zaleca, aby w preparatach do początkowego i dalszego żywienia minimalny poziom LA wynosił 500 mg/100 kcal, a maksymalny – 1200 mg/100 kcal. Taka zawartość kwasu linolowego odpowiada 4,5-10,8 proc. całkowitej energii z diety. Minimalna zawartość ALA w preparatach do żywienia niemowląt, które są wzbogacane w LC-PUFA, powinna wynosić 50 mg/100 kcal, co stanowi 1 proc. wszystkich kwasów tłuszczowych. W preparatach, które nie są wzbogacane w LC-PUFA, minimalny poziom ALA powinien wynosić 100 mg/100 kcal (2 proc. wszystkich kwasów tłuszczowych). Maksymalny poziom nie jest określony, natomiast stosunek LA:ALA w preparatach niewzbogacanych w LC-PUFA powinien mieścić się w zakresie 5:1 do 15:1, a we wzbogacanych w zakresie 5:1 do 20:1. W preparatach wzbogacanych w LC-PUFA zawartość DHA powinna wynosić 0,2 proc. wszystkich kwasów tłuszczowych. Preparaty muszą być wzbogacane również w AA, a jego zawartość nie powinna przekraczać 1 proc. wszystkich kwasów tłuszczowych. Powyższe zalecenia są zgodne z zaleceniami Europejskiego Stowarzyszenia Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia w Pediatrii (ESPGHAN).

Zalecane spożycie
Należy dodać, że Komitet Naukowy ds. Żywności Komisji Europejskiej zaproponował, aby Zalecane Populacyjne Spożycie (PRI) dla niemowląt w wieku 6-11 miesięcy, które nie są karmione mlekiem matki, a otrzymują preparaty do żywienia niemowląt (mieszanki mleczne), wynosiło dla PUFA n-6 – 4,5 proc. energii, a dla PUFA n-3 – 0,5 proc. energii z mieszanki mlecznej. Proponowane PRI dla dzieci w wieku od 1 roku do 3 lat w odniesieniu do PUFA n-6 wynosi 3 proc., a dla PUFA n-3 – 0,5 proc. energii z diety. W odniesieniu do dzieci 4-letnich i starszych PRI powinno być takie, jak dla osób dorosłych, tzn. dla PUFA n-6 – 2 proc., a dla PUFA n-3 – 0,5 proc. energii z diety.

Piśmiennictwo u autorki.