O przyszłości polskiej farmacji

Wywiad z prof. dr. hab. Januszem Plutą, prezesem Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, kierownikiem Katedry i Zakładu Technologii Postaci Leku AM we Wrocławiu.

W jakim kierunku – według Pana – będzie rozwijał się rynek farmaceutyczny w Polsce?

Branża farmaceutyczna będzie rozwijała się z podobną dynamiką, jak przez ostatnie lata. Wzrost sprzedaży leków w krajach europejskich w tym okresie kształtował się na poziomie około 7 proc. rocznie. Szybszą dynamikę wzrostu sprzedaży preparatów leczniczych obserwuje się w segmencie produktów OTC. Wpływ na to ma na pewno powiększający się asortyment i coraz bardziej popularne wśród pacjentów zjawisko samoleczenia.

Spory wpływ na kształtowanie się rynku farmaceutycznego będą miały również rozwiązania przyjęte w zakresie refundacji leków. Nie tylko w naszym kraju preferuje się leki generyczne ze względu na ich niższą cenę. Jest to zrozumiałe i myślę, że ta tendencja się utrzyma. Natomiast niepokojący jest obserwowany na całym świecie spadek liczby leków innowacyjnych. Bardzo duże nakłady, jakie firma farmaceutyczna musi ponieść chcąc wprowadzić na rynek lek oryginalny i trudna do przewidzenia wysokość jego sprzedaży powoduje, że łatwiej i bezpieczniej jest inwestować w produkcję leków odtwórczych. Według fachowej literatury, spadek liczby opatentowanych leków w ostatnim dziesięcioleciu sięga nawet 40 proc.

Generalnie uważam, że działalność w branży farmaceutycznej była i dalej będzie należała do najbardziej rentownych i to powinno gwarantować jej rozwój.

Jakich najważniejszych zmian oczekuje Pan w nowym roku w prawie farmaceutycznym?

W zasadzie nowelizacja ustawy Prawo farmaceutyczne już została dokonana. Planowane jest wprowadzenie tylko tzw. małej nowelizacji. Głównym jej celem jest tak naprawdę dostosowanie naszego prawa do norm wspólnotowych. Środowisko liczyło, że jednocześnie zostaną uregulowane sprawy cen leków, dzięki czemu znikną tzw. promocje, programy lojalnościowe itp. Wydaje się jednak, że raczej nie będzie to możliwe.

Chciałbym, aby do aktów prawnych wprowadzono zapisy dotyczące opieki farmaceutycznej. Od kilku lat jest ona w programach szkolenia podyplomowego. Farmaceuci i studenci są coraz lepiej przygotowani do jej realizacji. Jednak aby opieka farmaceutyczna mogła zaistnieć w aptekach w sposób praktyczny, potrzebne jest umocowanie prawne i określenie, z czego ma być finansowana.

Ponadto oczekiwałbym, że zostanie uchwalona ustawa o zawodzie. Jest nam ona bardzo potrzebna. Z tego co wiem, projekt już wpłynął do Sejmu. Całe środowisko farmaceutyczne od dawna czeka na decyzję w tej sprawie. Jesteśmy bodaj jedynym zawodem medycznym bez takiej regulacji.

Oczekiwań w zakresie prawnych uregulowań w farmacji można wymienić dużo więcej. Im bardziej jednoznaczne prawo, tym lepiej żyje się obywatelom. To stwierdzenie doskonale sprawdza się w farmacji.

Jakie są nowe trendy w badaniach klinicznych, kierunki poszukiwań?

To bardzo szerokie pytanie, nadające się na odrębny artykuł. Pracom naukowym obecnie prowadzonym w farmacji przyświeca możliwie największe powiązanie nauki z praktyką. Moją specjalnością jest technologia postaci leku. Prawie wszystkie realizowane zadania badawcze są prowadzone we współpracy z jednostkami klinicznymi. Jak dużą wagę przykłada się do praktycznego znaczenia prowadzonych badań, świadczy znaczenie uzyskanych patentów w ocenie naukowej jednostek. Niestety osiągnięcia naukowe w dzisiejszych czasach nie zależą tylko od badacza, ale w dużej mierze od narzędzi, którymi dysponuje. W tym zakresie sytuacja na wydziałach farmaceutycznych poprawia się, ale jest jeszcze daleka od optymalnej.

W takim razie w jakim kierunku ewoluuje postać leku?

W nowoczesnych postaciach leku staramy się uzyskać efekt umiejscowionego działania i kontrolowanego uwalniania substancji leczniczej. Pozwala to na zmniejszenie dawek stosowanych leków, zmniejszenie działań ubocznych, większe odstępy czasowe przy przyjmowaniu leku (np. stosowanie raz na dobę), lepszą ochronę substancji leczniczej, a w efekcie zwiększenie dostępności farmaceutycznej i biologicznej.

Największe zmiany dotyczą stosowania nowoczesnych substancji pomocniczych. Niektóre nośniki substancji czynnych (np. polimery) syntetyzuje się i dopasowuje do konkretnej substancji czynnej. Postać leku projektuje się w zależności od efektów, jakie chce się uzyskać. Mówię tutaj o substancjach czynnych, ale przecież tradycyjne postacie leku mogą służyć również np. wprowadzeniu do organizmu komórek uszkodzonych narządów. Prowadzi się próby implantowania do organizmu mikrokapsułek zawierających hepatocyty, które obniżają poziom bilirubiny u osób z wrodzonym upośledzeniem metabolizmu glukozy, czy mikrokapsułek zawierających komórki ß wysp Largenhansa, wytwarzające insulinę.

Bardzo duże nadzieje wiąże się z możliwościami, jakie stwarza nanotechnologia. Umożliwia ona na poziomie molekularnym celowane działanie leku bez oddziaływania na inne tkanki. Do najczęściej badanych systemów terapeutycznych należą: micele, liposomy, fosfoipidy, nanocząsteczki polimerowe, ceramiczne, dendrimery, nanosfery, nanokapsułki, nanoczasteczki hybrydowe itp.

Możliwości, jakie stwarza technologia postaci leku w modyfikowaniu jego działania, na pewno pozwala ją uważać za jedną z najważniejszych dziedzin nauk farmaceutycznych.

W jakim kierunku zmierza zawód farmaceuty?

Zdecydowana większość farmaceutów zatrudniona jest w jednostkach zajmujących się dystrybucją leków (apteki, hurtownie). I to właśnie w aptekarstwie można zaobserwować największe zmiany. Mam tutaj na myśli rozwijającą się opiekę farmaceutyczną. Dawniej w obowiązkach aptekarza przeważały obowiązki związane z przechowywaniem, przygotowaniem i wydawaniem leków. Dzisiaj do tego doszło fachowe doradztwo i edukacja pacjenta. Ta zmiana obowiązków wymusiła zmianę programów szkolenia przed- i podyplomowego. Absolwent farmacji wie dzisiaj zdecydowanie więcej o chorobie, jej zapobieganiu, stosowanej farmakoterapii czy aspektach biofarmaceutycznych preparatów leczniczych. Jesteśmy w większym stopniu partnerami lekarza i pacjenta.

Jakie zadania stawia sobie PTFarm na ten rok?

Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne jest jednym z medycznych towarzystw naukowych. Różni się od innych może tylko tym, że swoim działaniem obejmuje całą farmację.

Ostatnie sprawozdanie kadencyjne przygotowane przez Biuro Zarządu Głównego liczy 254 strony formatu A4, dlatego trudno nawet hasłowo wymienić wszystkie inicjatywy, jakie są i będą podejmowane przez PTFarm. Na pewno mamy dużą satysfakcję, że jesteśmy jednym z najsilniejszych towarzystw, nasza działalność jest zauważana w farmacji i akceptowana przez naszych członków.

Dziękujemy za rozmowę.

Wywiad przeprowadziły
Marta Figielska i Monika Karbarczyk