Niebezpieczne zioła

Preparaty ziołowe, zwłaszcza te sprowadzane z krajów azjatyckich, mogą stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia pacjentów. W ich składzie często znajdują się niebezpieczne domieszki, takie jak np. sibutramina. Specyfiki te mogą być również zanieczyszczone pestycydami czy metalami ciężkimi.

Moda na alternatywne metody leczenia, zainteresowanie kulturą i medycyną Dalekiego Wschodu oraz powszechna dostępność preparatów pochodzenia roślinnego to tylko niektóre czynniki sprawiające, że zioła przeżywają prawdziwy renesans.

W latach 2000-2002 w Niemczech przeprowadzono badanie, z którego wynikło, że pacjenci nie informują lekarzy o stosowanych preparatach ziołowych, bo nie traktują ich jak leki. W świadomości pacjentów utrwalił się szereg niebezpiecznych mitów, m.in. że zioła są dobre na wszystko, a jeśli nawet nie pomogą, to na pewno nie zaszkodzą. A to nieprawda, bo przecież zioła to też leki! Preparaty te, jeśli są prawidłowo stosowane, mogą być alternatywą dla leków syntetycznych lub uzupełniać ich działanie, stanowiąc skuteczną terapię wielu dolegliwości. Jednak należy pamiętać, że zioła zawierają mieszaninę różnych substancji, często o niedostatecznie poznanym i udokumentowanym działaniu. Co gorsza, niektóre specyfiki w ogóle nie były badane współczesnymi metodami.

Odchudzanie groźne dla życia
Głównym składnikiem wielu ziołowych herbatek reklamowanych jako „wspomagające odchudzanie” są liście senesu (Sennae folium). Związki antranoidowe zawarte w tym surowcu, pobudzają perystaltykę jelita grubego i w ten sposób działają przeczyszczająco. Niestety pacjenci nie wiedzą, że produkty te powinny być stosowane jedynie sporadycznie w zaparciach i nie można ich przyjmować bez kontroli lekarza dłużej niż tydzień. Nadużywanie tych preparatów prowadzi m.in. do zaburzenia gospodarki elektrolitowej, co może być przyczyną niebezpiecznych dla życia zaburzeń rytmu serca.

Fałszywki
Zdaniem ekspertów największe zagrożenie stanowią preparaty sprowadzane z krajów azjatyckich. Nie zawsze jednak udaje się odpowiednio szybko wykryć w nich obecność groźnych domieszek, zwłaszcza że produkty te są na ogół sprzedawane nielegalnie, np. przez internet.

Najczęściej do preparatów wspomagających odchudzanie dodawana jest sibutramina – substancja, która powinna być stosowana pod nadzorem lekarza, gdyż może powodować wzrost ciśnienia tętniczego krwi, bóle i zawroty głowy, kołatanie serca, a nawet bezsenność i depresję.

Z kolei w USA ostrzegano przed działaniem preparatu Nasutra reklamowanego jako chiński, całkowicie bezpieczny, tradycyjny lek na impotencję. W rzeczywistości zawierał on w swoim składzie sildenafil (substancję czynną Viagry). W kilku krajach europejskich do obrotu zostały wprowadzone ziołowe preparaty moczopędne stosowane przy odchudzaniu, zafałszowane dodatkiem roślin z rodzaju Aristolochia. Surowce pochodzące z roślin tego gatunku były do niedawna stosowane jako preparaty przeciwzapalne, m.in. w reumatyzmie. Od kiedy jednak okazało się, że są silnie mutagenne oraz hepato- i nefrotoksyczne, nie mogą już być sprzedawane.

Nieczyste zagrania
Pewien mężczyzna zażywał ziołowy preparat „na poprawę samopoczucia”. Przewlekłe stosowanie tego produktu doprowadziło u niego do ostrej ołowicy. Diagnoza ta z pewnością nie poprawiała mu nastroju… Nie jest to niestety odosobniony przypadek, większość producentów stara się zapewnić jak najwyższą jakość wytwarzanych produktów, mimo to wciąż zdarzają się zatrucia pestycydami czy metalami ciężkimi, zanieczyszczającymi produkty roślinne, zwłaszcza pochodzenia dalekowschodniego.

Działania niepożądane
Nie ma zbyt wielu badań na temat działań niepożądanych i przeciwwskazań do stosowania leków roślinnych, dlatego trzeba je stosować z rozwagą. W ostatnim czasie pojawiły się liczne doniesienia o tym, że pluskwica groniasta (Cimcifuga racemosa), składnik preparatów łagodzących dolegliwości związane z menopauzą, powoduje zaburzenia czynności wątroby – w kilku przypadkach konieczna była transplantacja tego narządu!

Niektóre preparaty ziołowe mogą zmieniać zabarwienie zębów. Pewna kobieta stosowała produkt zawierający wyciąg z karczocha zwyczajnego (Cynara scolymus) – po jakimś czasie na jej zębach pojawiły się przebarwienia, których nie dało się usunąć poprzez szczotkowanie, ale ustąpiły po odstawieniu preparatu.

Zdarzają się również reakcje alergiczne, np. na jeżówkę (Echinacea) czy rumianek (Matricaria recutita).

Z kolei popularny dziurawiec (Hypericum perforatum) znany ze swego łagodnego działania przeciwdepresyjnego, może drażnić błonę śluzową żołądka i jelit i w ten sposób powodować zaburzenia układu pokarmowego. Zdarza się również, że powoduje objawy niepokoju i zmęczenia, a zawarta w nim hyperycyna ma właściwości uczulające na światło, a to może prowadzić do poparzeń skóry!

Interakcje
Powszechny mit o bezpieczeństwie leków ziołowych powoduje, że pacjenci nie informują lekarzy o stosowaniu tych preparatów, co prowadzi do interakcji i komplikuje terapię. Na przykład wspomniany wcześniej dziurawiec nie może być stosowany razem z doustnymi preparatami antykoncepcyjnymi, gdyż zmniejsza ich skuteczność i powoduje krwawienia w czasie cyklu. Osłabia również działanie leków immunosupresyjnych i w ten sposób sprzyja odrzucaniu przeszczepów.

Wiele surowców (wśród nich czosnek, żeń-szeń i miłorząb japoński) wykazuje działanie antyagregacyjne, dzięki czemu zapobiega powstawaniu skrzepów w naczyniach. Preparatów tych nie wolno łączyć z lekami o podobnych właściwościach, np. kwasem acetylosalicylowym czy warfaryną, bo mogą powodować krwawienia.

Guarana (Paulinia cupana) jest popularnym składnikiem preparatów pobudzających, gdyż zawiera sporo kofeiny. Jeśli pacjent pije dodatkowo kawę, coca-colę czy inny napój energetyzujący albo stosuje jakiś lek od bólu głowy zawierający kofeinę, to o przedawkowanie nietrudno.

Zioła na poronienie
Ze względu na niejednorodny i nie w pełni poznany skład, trudno przewidzieć wpływ preparatów ziołowych na zdrowie kobiety w ciąży. Łożysko nie stanowi wystarczającej bariery dla wielu potencjalnie szkodliwych substancji. Wiele ziół, ze względu na swe właściwości, było tradycyjnie stosowanych jako preparaty poronne (np. korzeń pietruszki, który zawiera olejek wywołujący skurcze macicy). Przyczyną poronienia mogą być również surowce antranoidowe o działaniu przeczyszczającym. Niektóre związki zawarte w ziołach mogą wykazywać działanie teratogenne lub powodować inne zaburzenia rozwoju dziecka.

Bogactwo gatunków roślin oraz ich zróżnicowany skład chemiczny daje nadzieję, że będzie można otrzymać z nich nowe, wartościowe leki. Ale te same cechy sprawiają, że produkty pochodzenia roślinnego muszą być bardzo dokładnie badane i w trakcie ich stosowania należy zachować ostrożność, gdyż często bardzo trudno jest przewidzieć ich działanie.

Bibliografia dostępna u autorki.