Narodziny naukowej farmacji

Do ugruntowania pozycji nauk farmaceutycznych przyczynił się w dużej mierze Stanisław Staszic. To on zwrócił uwagę, że ta nauka skupia wiedzę, jak uśmierzyć cierpienia ludzkości.

Narodziny naukowej farmacji w Polsce datuje się na rok 1783, kiedy to powstała pierwsza Katedra Farmacji i Materii Medycznej w Szkole Głównej Koronnej. Jednak w przypadku farmacji trudno jest oddzielić historię zawodu od historii nauk farmaceutycznych. Farmację jako naukę wypromował dopiero zawód. Droga ta była jednak długa, bo najpierw walczono o uznanie niezależności samego zawodu.

Królewski nadzór
Za pierwszy dokument rozdzielający czynności związane z leczeniem i przygotowywaniem leków uznaje się w Europie zbiór praw Fryderyka II z dynastii Hohenstaufów z 1231 r. znany pod nazwą Konstytucji Królestwa Obojga Sycylii. Natomiast w Polsce pierwszy dokument świadczący o nadzorze aptek pochodzi z 1433 r. kiedy to Akademia Krakowska lokalnym aktem wyznaczyła rewizorów do aptek.

Dochody naszych officina sanitatis nie były zadowalające i aptekarze musieli trudnić się innymi, dodatkowymi czynnościami – robili świece, wyrabiali pierniki i marcepany. Broniąc swojej pozycji jako odrębnego zawodu musieli szukać wsparcia albo przystępując do cechów, albo uzyskując specjalne przywileje. Konsekwencją takiej sytuacji był rzemieślniczy sposób kształcenia adeptów sztuki aptekarskiej.

Egzamin na aptekarza
Pierwsi niezależność uzyskali aptekarze francuscy. W Polsce takie zmiany zaszły sześć lat póśniej. Charakterystyczne jest jednak utrzymanie rzemieślniczo-akademickiego systemu kształcenia. Kandydat na ucznia aptekarskiego (14-18-letni) musiał mieć ukończone jedynie cztery klasy gimnazjum i po trzech latach nieprzerwanej praktyki mógł przystąpić do egzaminu (tirocinium) przed Radą Lekarską, która wydawała patent pomocnika aptekarskiego. Po kolejnych 2 latach praktyki mógł rozpocząć przypisane farmacji kursy uniwersyteckie, które kończył egzamin przed tą samą radą.

Ośrodki akademickie
Laboratoria uniwersyteckie nie były w tym czasie gotowe na prowadzenie zajęć dla studentów farmacji. Wykłady i demonstracje, zarówno w Krakowie, jak i w Wilnie odbywały się w laboratoriach aptecznych.

Warszawa była trzecim ośrodkiem uniwersyteckim, który wprowadził farmację w swoje mury. W 1809 r. Wydział Akademicko-Lekarski otworzył Gabinet Farmaceutyczny, w którym zajęcia prowadził Józef Jan Celiński. Pomimo uznania farmacji za naukę uniwersytecką, żadne szczegółowe przepisy określające kwalifikacje farmaceutów nie uzyskały mocy prawnej. Nadal obowiązywał rzemieślniczo-akademicki system kształcenia.

Ówczesne środowiska uniwersyteckie nie doceniały znaczenia nauk farmaceutycznych. Do ugruntowania ich pozycji przyczynił się w dużym stopniu Stanisław Staszic, który w przemówieniu z okazji otwarcia Wydziału Akademicko-Lekarskiego 7 czerwca 1810 r. powiedział: „(…) Jakiegoż starania, jakiej nieustannej baczności rządów nie wyciąga nad sobą farmacji nauka (…). Rzućmy tylko myśl na te wielkie z trzech działów natury w farmaceuty powierzone składy, w którym razem skupione jest wszystko, w czym natura opatrzyła dla uśmierzenia cierpień ludzkości pomocy, składy, w których tak się blisko stykają życie i śmierć, w których najmniejsza pomyłka może stać się zabójstwem (…)”.