Nadajemy ton

Wywiad z dr. hab. n. med. Przemysławem Kardasem, kierownikiem Pierwszego Zakładu Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, koordynatorem projektu badawczego ABC.

Czym jest Projekt ABC i jakie są jego założenia?

Nazwa projektu to skrót od angielskiego Ascertaining Barriers for Compliance: policies for safe, effective and cost-effective use of medicines in Europe, czyli ocena barier na drodze do przestrzegania zaleceń terapeutycznych: zalecenia w celu osiągnięcia bezpiecznego, skutecznego i efektywnego kosztowo użycia leków w Europie. Projekt został wysoko oceniony przez Komisję Europejską i jest w dużej mierze finansowany z budżetu UE w ramach 7 Programu Ramowego Badań Naukowych i Rozwoju. Budżet całego projektu wynosi blisko 3 mln euro, z czego 2,2 mln uzyskaliśmy od Unii Europejskiej. Może nie są to wielkie kwoty, jeśli chodzi o biznes, natomiast dla instytucji naukowych owszem.

Celem tego przedsięwzięcia jest szeroko pojęta analiza istniejących badań i przeprowadzenie kolejnych dotyczących przestrzegania zaleceń terapeutycznych. Na ich podstawie zostanie stworzony pakiet informacji dla europejskich polityków odpowiedzialnych za politykę zdrowotną. Wyniki badań będą również uwzględnione w programach nauczania wyższych szkół medycznych.

Projekt będzie realizowany w latach 2009-2011 i obejmie 16 krajów europejskich. Cztery z nich (Wielka Brytania, Belgia, Szwajcaria i Polska) stworzyły międzynarodowe konsorcjum odpowiedzialne za realizację projektu.

Czym będą się zajmować poszczególne instytucje?

Udało nam się pozyskać do współpracy najlepszych specjalistów w Europie. Uniwersytet w Bangor (Wielka Brytania) będzie oceniać stronę ekonomiczną inicjatyw zmierzających do polepszenia przestrzegania zaleceń terapeutycznych. Inaczej mówiąc, odpowie na pytanie: gdzie inwestować pieniądze publiczne, by osiągnąć najlepszy efekt w zakresie compliance. Uniwersytet w Leuven (Belgia) będzie się zajmował oceną uwarunkowań dotyczących prawidłowego przyjmowania leków. Pharmionic Systems (Szwajcaria) jest firmą, która zajmuje się przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych od strony biznesowej. Na potrzeby projektu udostępni swoją unikalną w skali światowej bazę danych dotyczących badań nad przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych. Uniwersytet w Aberdeen będzie odpowiedzialny za wykonanie w Wielkiej Brytanii badań dotyczących stosowania zaleceń. Należy podkreślić, że dzięki zaangażowaniu tej uczelni tym projektem zostało objętych 12 dodatkowych krajów. Natomiast uniwersytet Keele (Wielka Brytania) jest instytucją, która po przeprowadzeniu własnych badań i po analizie badań z innych ośrodków będzie odpowiedzialna za napisanie zaleceń polityki europejskiej.

A jaki udział w tym projekcie będzie miała Polska?

Strona polska, którą reprezentuje Uniwersytet Medyczny w Łodzi, a dokładnie zakład, którym kieruję, jest głównym koordynatorem Projektu ABC. Zostaliśmy wybrani, ponieważ mamy bardzo dobry system wspierania prac dotyczących tworzenia projektów tego typu. Fundusze wyasygnowane przez Ministerstwo Nauki (tzw. granty na granty) wykorzystaliśmy do etapu przygotowawczego. Złożyliśmy odpowiednią aplikację i zostaliśmy koordynatorem tego projektu. Sukces naszego uniwersytetu jest tym większy, że jeszcze żadna polska instytucja nie koordynowała projektu w obszarze badań dotyczących zdrowia w 7 Programie Ramowym. To także przykład, że polska instytucja może nadawać ton europejskim badaniom naukowym.

Które kraje europejskie przodują, jeśli chodzi o nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych?

Ten problem dotyka wszystkich krajów świata. W Europie częstość i znaczenie tego zjawiska będą rosły. Częstość, bo społeczeństwa starzeją się i coraz więcej ludzi choruje, a znaczenie, bo w podeszłym wieku te choroby stają się coraz poważniejsze. Są pewne statystyki, np. dotyczące antybiotyków. Wynika z nich, że w jednych krajach bardziej przestrzega się zaleceń terapeutycznych, w innych mniej. Problem polega na tym, że te dane pochodzą z badań subiektywnych; pacjenci sami odpowiadali na zadane im pytania. Wyniki tych badań mogą być niewiarygodne, ponieważ ankietowani mogli nie odpowiadać zgodnie z prawdą, np. z chęci dobrego zaprezentowania się.

Jakie są przyczyny nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych?

Zidentyfikowano sto kilkadziesiąt czynników, które wpływają na to zjawisko. Mogę wymienić kilka z nich: zwykłe zapomnienie, świadome działanie, szczególnie w przypadku choroby, która nie boli (np. nadciśnienie), cena leku, niewłaściwa komunikacja między pacjentem a lekarzem, forma leku (np. duże tabletki trudne do połykania).

Pacjenci czasem na własną rękę podejmują decyzję o przerwaniu terapii. Nie wierzą lekarzowi, że naprawdę są chorzy. Eksperymentalnie odstawiają leki na jeden dzień, a gdy nic się nie wydarzy, czują się dobrze, stwierdzają, że lek nie jest im potrzebny.

Celem naszego projektu jest wyselekcjonowanie najważniejszych przyczyn niewłaściwego stosowania leków i skupienie się na działaniach, które będą zmierzały w kierunku pomocy pacjentowi w wyeliminowaniu tych przyczyn. Będziemy badać nie tylko dotychczasowe publikacje na ten temat, ale także zbierać dodatkowe informacje od pacjentów i lekarzy.

Jak lekarze powinni postępować, aby wyeliminować to zjawisko?

Nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych jest jedną z głównych barier dalszego rozwoju medycyny. Lekarze często odsuwają ten problem od siebie; mówią, że nie istnieje lub że nie dotyka ich pacjentów. Nie zdają sobie sprawy, że połowa pacjentów nieprawidłowo przyjmuje leki. Uświadomienie sobie tego przez lekarzy jest pierwszym krokiem do podjęcia dalszej pracy. Lekarz może wybrać sposoby wpływania na pacjenta, przepisywać mu leki prostsze do brania, łatwiej dostępne, tańsze. Muszą to być działania systematyczne, pacjentom trzeba pomagać cały czas.

A co z farmaceutami? Czy oni też mają tu do odegrania jakąś rolę?

Tak. W naszym projekcie będziemy badać interwencje, które na poziomie apteki mają pacjentowi pomóc w systematycznym leczeniu. Będziemy monitorować pracę zarówno farmaceutów, jak i innych pracowników medycznych.

Jakie są konsekwencje nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych przez pacjentów?

Zjawisko to może mieć konsekwencje zarówno zdrowotne, jak i finansowe. Zdrowotne następstwa to na przykład nieplanowane ciąże przy niewłaściwym stosowaniu doustnych leków antykoncepcyjnych, odrzucenie przeszczepów przy niesystematycznym braniu odpowiednich leków, a nawet śmierć z powodu niesystematycznego stosowania leków na niewydolność krążenia.

Natomiast następstwa finansowe to niepotrzebne wydatki na badania diagnostyczne niezdyscyplinowanych pacjentów, dodatkowe leki, hospitalizacje itp. Z tego powodu cierpią również inni pacjenci, dla których nie starcza pieniędzy na leczenie.

Dziękujemy za rozmowę.