Melatonina – lek nasenny XXI wieku?


Melatonina (N-acetylo-5-hydroksytryptamina) została zarejestrowana w Polsce jako lek OTC, a więc stała się dostępna dla ogółu Polaków. W tej sytuacji duże znaczenie ma informacja o aktualnych wynikach badań klinicznych i jej zastosowaniu terapeutycznym.

Melatonina jest hormonem szyszynki, niewielkiego gruczołu dokrewnego usytuowanego w samym środku mózgu. Przełomem w historii badań nad szyszynką było wyizolowanie w 1958 roku jej hormonu – melatoniny. Dokonał tego profesor Aaron B. Lerner wraz z siedmioosobowym zespołem z Uniwersytetu Yale.

Dobowy rytm malatoniny
W ciągu dnia wydzielanie melatoniny jest bardzo niskie, a jej stężenie wynosi od 5 do 20 pg/ml. Wzrost wydzielania następuje w godzinach nocnych, by w okresie szczytu (od godz. 23 do 3 rano) osiągnąć w surowicy stężenie 80-200 pg/ml.

Wydzielanie melatoniny zależy także od wieku. Rytm dobowy wykształca się u człowieka między
21. a 25. tygodniem życia, zaś szczyt nocnej amplitudy występuje między 4. a 10. rokiem życia. W okresie pokwitania obserwuje się znaczący spadek, a osiągnięte wtedy stężenie utrzymuje się na względnie stabilnym poziomie do około 45. roku życia, póśniej następuje wyraśny spadek, tak że w wieku podeszłym różnice między stężeniem w ciągu dnia i w nocy są niewielkie.

Melatonina a zaburzenia snu
Zaburzenia snu wyraśnie zwiększają się z wiekiem, podczas gdy stężenia melatoniny mają tendencję odwrotną. U osób z zaburzeniami snu jej wydzielanie jest często znacznie niższe niż u osób w tym samym wieku bez tych zaburzeń.

Opublikowano wiele prac, w których wykazano skuteczność terapeutyczną melatoniny u osób z zaburzeniami snu. W tych badaniach, przeprowadzonych na różnych grupach, stosowano szeroki wachlarz dawek tego hormonu (od 0,3 do 80 mg), jednak najczęściej stosowane dawki wahały się w przedziale od 1 do 5 mg. Wykazano, że melatonina ułatwia zasypianie, zmniejsza liczbę przebudzeń w nocy, bądś pomaga w ponownym zasypianiu i poprawia jakość snu. Szczególną skuteczność wykazuje w zespole opóśnionej fazy snu, czyli w takich przypadkach, kiedy przesunięte są fazy sen-czuwanie. Podanie melatoniny u osób dotkniętych tą dolegliwością przyspiesza zasypianie o około 2-3 godziny i powoduje wcześniejsze budzenie się (też o około 2-3 godziny).

Melatonina a proces starzenia
Jednak najwięcej kontrowersji wzbudza stosowanie melatoniny jako środka zapobiegającego starzeniu się organizmu. Wprawdzie zależność między tym hormonem a długością życia była opisana przez niezależne grupy badaczy, jednak głównie w oparciu o badania doświadczalne na zwierzętach. Wysnuto nawet hipotezę, że starzenie się jest wynikiem niewydolności szyszynki, a więc niedoboru melatoniny i związanego z nim obniżenia stosunku: melatonina/serotonina. Uważa się, że melatonina dzięki swemu ogólnemu działaniu regenerującemu opóśnia ten proces.

Melatonina w jet-lag
Od wielu lat melatonina znajduje zastosowanie w łagodzeniu zaburzeń wynikających z szybkiej zmiany stref czasowych (jet-lag). Złe samopoczucie, zaburzenia snu, nadmierna drażliwość, ból głowy, dezorientacja, zmęczenie i brak koncentracji występują u wielu podróżujących osób. Objawy związane z jet-lag są zwykle silniej nasilone w przypadku przemieszczania się z zachodu na wschód (wyprzedzenie zegara biologicznego) niż odwrotnie (opóśnienie zegara biologicznego). Odpowiednie przyjmowanie melatoniny może znacznie złagodzić, a nawet całkowicie zniwelować te przykre objawy.

Melatonina jako przeciwutleniacz
Ostatnio wykazano, że melatonina wywiera silne działanie antyoksydacyjne. Jest ona „zmiataczem” zarówno rodników wodorotlenkowych, będących najbardziej reaktywnymi pośród rodników, jak i rodników nadtlenkowych. Melatonina rozpuszcza się zarówno w tłuszczach, jak i w wodzie, co powoduje, że może ona pełnić rolę przeciwutleniacza hydrofilowego, jak i hydrofobowego. Wykazano, że hormon ten zmiata rodniki nadtlenkowe dwukrotnie skuteczniej niż witamina E, uznawana dotąd za główny przeciwutleniacz hydrofobowy i jest 5-krotnie skuteczniejsza w zmiataniu rodników wodorotlenkowych niż główny przeciwutleniacz hydrofilowy – glutation.

Melatoninę charakteryzuje ogro-mna łatwość penetracji komórki, a jej stężenie wewnątrzkomórkowe jest często większe niż stężenie w płynach ustrojowych. Sprawia to, że mimo jej występowania w organizmie w znacznie niższym stężeniu niż np. glutation jest łatwo dostępna w komórce i może być uznana za jeden z istotniejszych przeciwutleniaczy.

Melatonina a nowotwory
Niektórzy badacze uważają, że interakcja między szyszynką a wzrostem nowotworowym polega na pobudzaniu wydzielania melatoniny we wczesnym okresie choroby nowotworowej z następowym spadkiem wydzielania w miarę rozwoju choroby. Niektórzy sugerują możliwość zastosowania oznaczeń melatoniny do prognozowania efektów chemioterapii. Wykazali bowiem, że poprawę po chemioterapii uzyskiwano znacznie częściej u pacjentów, u których chemioterapia spowodowała znaczne zwiększenie stężeń melatoniny w surowicy (u 67 proc. ponad 20 pg/ml) niż u pacjentów, u których chemioterapia nie spowodowała zmian w stężeniach tego hormonu (12 proc.). Jednak wyjaśnienie, czy melatonina może odgrywać rolę w chorobie nowotworowej, wymaga dalszych badań klinicznych.

Melatonina a choroby psychiczne
Zaburzenia w wydzielaniu melatoniny stwierdzono w wielu chorobach psychicznych. Niskie stężenia tego hormonu opisano w depresji, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Ciekawe wyniki uzyskano badając stężenia tego hormonu u 29-letniej chorej z dwubiegunowymi zaburzeniami efektywnymi w różnych stadiach choroby. W okresie depresyjnym stwierdzono u niej obniżone poziomy melatoniny w porównaniu z okresem remisji, podczas gdy w okresie maniakalnym stężenia te były dwukrotnie wyższe niż obserwowane w depresji. Wyraśnie niższe nocne stężenia tego hormonu obserwowano także w schizofrenii.

Melatonina a choroby układu krążenia
Melatonina wzmacnia system immunologiczny organizmu. Jest pomocna w niektórych chorobach układu krążenia, np. w chorobie niedokrwiennej serca. Ma korzystny wpływ na obniżenie ciśnienia krwi i spadek poziomu cholesterolu.

Dawkowanie
Jak stosować melatoninę? Z pewnością nie według powszechnie zalecanej przez lekarzy reguły „trzy razy dziennie”. Jest to bowiem hormon wytwarzany tylko w nocy i przyjęcie go w dzień może zaburzyć pracę zegara biologicznego oraz wywołać uczucie senności, podobne do tego, jakie obserwuje się u ludzi po przekroczeniu stref czasowych.

Należy przyjmować melatoninę tylko w nocy, chyba że pracuje się w układzie wielozmianowym i śpi się w dzień, wtedy należy zażyć ją przed udaniem się na spoczynek. Osoby mające kłopoty z zasypianiem powinny przyjmować ją na godzinę lub dwie przed położeniem się do łóżka. Jeżeli zaś nie mamy problemu z zasypianiem, a budzimy się w środku nocy, należy brać melatoninę tuż przed snem lub natychmiast po obudzeniu się w środku nocy.

Istnieją dwa zasadnicze wskazania do używania tego hormonu w terapii. Są to zaburzenia snu (zwłaszcza w wieku podeszłym i w zespole opóśnionej fazy snu) oraz zaburzenia wynikające z szybkiej zmiany stref czasowych w czasie podróży międzykontynentalnych (jet-lag). Istnieją także racjonalne przesłanki do stosowania melatoniny u osób w podeszłym wieku w celu uzupełnienia niedoborów tego hormonu i poprawienia jakości życia.
mgr farm. Irena Seredyn

4.6/5 - (77 votes)

Leave a Comment

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH