Łuszczyca – wyzwanie dla medycyny

Łuszczyca jest przewlekłą chorobą dermatologiczną. Jej nazwa – psoriasis – pochodzi od greckiego słowa oznaczającego świąd. Jednostka chorobowa została wprowadzona przez Roberta Williana prawie 200 lat temu, jednak pomimo licznych badań, nie do końca poznano jej patogenezę, a terapia opiera się na łagodzeniu objawów.

Liczni autorzy wskazują genetyczne podłoże choroby, jednak nie są zgodni co do modelu jej dziedziczenia. Pojawiają się dwie koncepcje: w pierwszej naukowcy opowiadają się za dominującym „genem łuszczycowym”, który warunkuje powstanie choroby u osoby dziedziczącej ten gen, w drugim przypadku podkreśla się wpływ czynników środowiskowych (stres, infekcje, urazy mechaniczne) i predyspozycji genetycznych na rozwój łuszczycy. „Domniemanym” genem odpowiedzialnym za rozwój choroby jest antygen Cw6 (antygen zgodności tkankowej).

W przebiegu choroby obserwuje się przyspieszone i nieprawidłowe rogowacenie komórek naskórka. Proces dojrzewania tych komórek polega na stopniowym rogowaceniu wraz z przechodzeniem do wyższych (zewnętrznych) warstw naskórka. W ostatniej warstwie (rogowej) pozbawione jądra komórki zaczynają się złuszczać. W zdrowym naskórku proces trwa ok. 4 tygodni, u pacjenta z łuszczycą jest patologicznie przyspieszony i złuszczanie następuje w okresie 3-4 dni. Dodatkowo pojawia się naciek z komórek zapalnych m.in. limfocytów T, granulocytów obojętnochłonnych i komórek tucznych. Obecność komórek zapalnych sugeruje, że choroba ma również podłoże immunologiczne.

Jak wspomniałam, znaczny wpływ na rozwój choroby mają czynniki zewnętrzne. Dermatolodzy podkreślają, że pacjenci w wywiadach wskazują urazy mechaniczne, infekcje (grypa, angina), a nawet stres, jako zjawiska poprzedzające wysiew łuszczycy. Obserwuje się przypadki zaostrzenia objawów choroby w czasie stosowania niektórych leków, przykładem mogą być sole litu i beta-blokery.

Postacie łuszczycy i obraz choroby
W pierwszej fazie choroby na skórze pojawiają się czerwone, pokryte łuską grudki, które są efektem nieprawidłowego rogowacenia naskórka. Gwałtowne usunięcie łusek (np. zdrapanie) powoduje punktowe krwawienie. Niewielkie początkowo grudki mogą powiększać się i zlewać, tworząc „plamy” zmian łuszczycowych – wykwity. Liczba i rozmiar wykwitów zależą od nasilenia choroby. Zmiany łuszczycowe pojawiają się na całym ciele, a szczególnie na łokciach, w okolicy lędźwiowej, na pośladkach, kolanach i wzdłuż linii włosów (włosy nie wypadają, ich struktura nie zmienia się). W niektórych przypadkach łuszczycy zmiany na skórze towarzyszą seronegatywnemu zapaleniu stawów, mówimy wówczas o łuszczycowym zapaleniu stawów. Szczególnym przypadkiem są zmiany łuszczycowe w obrębie płytki paznokcia. Na paznokciu pojawiają się bruzdy lub punktowe wgłębienia. Płytka żółknie, staje się gruba i matowa. Objawy przypominają grzybicę paznokci.

Ze względu na zróżnicowany obraz kliniczny i niejednakowe nasilenie wykwitów łuszczyce podzielono na 4 postacie. Są to: łuszczyca zwyczajna (postać przewlekła, wykwity plackowate), łuszczyca krostkowa (zmiany na stopach i dłoniach), łuszczyca stawowa i łuszczyca paznokci. Najbardziej rozpowszechnioną postacią choroby jest łuszczyca zwyczajna.

Sposoby leczenia łuszczycy
W przypadku łuszczycy pospolitej leczenie polega na usunięciu łusek, ograniczeniu nadmiernego powstawania
komórek naskórka i zmniejszeniu ich rogowacenia. W tym celu stosuje się maści zawierające kwas salicylowy (działanie keratolityczne), oliwki, które zmiękczają naskórek, oraz preparaty dziegciowe i cygnolinę. Jeśli zmiany chorobowe ograniczają się do niewielkich powierzchni, można stosować maści ze sterydami i połączenia sterydów z kwasem salicylowym lub dziegciem. Dobre efekty w przypadku leczenia miejscowego dają również preparaty zawierające witaminę D – zmniejszają one złuszczanie i naciek zapalny w stopniu porównywalnym do działania preparatów sterydowych.

W ciężkich przypadkach łuszczycy zaleca się leki doustne, które zmniejszają objawy choroby, ale nie zapobiegają jej nawrotom. Najczęściej stosowane są: metotreksat (cytostatyk), retinoidy (pochodne witaminy A) i cyklosporyna A (lek immunosupresyjny). Przyjmowanie tych leków wiąże się z nasilonymi działaniami niepożądanymi. W przypadku leczenia łuszczycowego zapalenia stawów metotreksatem pojawiają się krwawienia z przewodu pokarmowego, anemia, małopłytkowość i włóknienie komórek wątroby prowadzące do marskości. Pochodne witaminy A dają odwracalne efekty uboczne (suchość śluzówek, podwyższenie poziomu transaminaz i bilirubiny), jednak ze względu na teratogenne działanie są bezwzględnie zakazane w okresie ciąży.

Preparaty immunosupresyjne są lekami ostatniego rzutu. Działają radykalnie – hamują cytokiny limfocytów T i keratynocytów, a ich wpływ na organizm przejawia się nudnościami, bólem głowy, przerostem dziąseł i uszkodzeniami wątroby. U pacjentów leczonych cyklosporyną A obserwowano podwyższone ciśnienie i uszkodzenia nerek.

Większość postaci łuszczycy kwalifikuje się do leczenia fototerapią. Stosuje się dwa jej rodzaje: naświetlanie promieniami UVB (pełne spektrum lub wąskie pasmo) i naświetlanie długimi promieniami UVA w połączeniu z psolarenami, czyli doustnymi preparatami zwiększającymi działanie promieni świetlnych. Druga z metod nosi nazwę fotochemioterapii (PUVA). Te metody również wiążą się z działaniami niepożądanymi w postaci złego samopoczucia, przyspieszonego starzenia się skóry, zwiększenia podatności na choroby nowotworowe skóry.
Po zabiegu fototerapii oczy są bardziej wrażliwe na światło słoneczne i brak ochrony (ciemne okulary) może prowadzić do powstania zaćmy.

Ogólne wskazania dla chorych
Pacjenci z łuszczycą powinni unikać czynników, które mogą nasilić objawy choroby – stresu, niektórych leków, środków konserwujących, detergentów itp. Nie powinni dopuszczać do występowania w organizmie przewlekłych stanów zapalnych, związanych np. z nieleczoną próchnicą lub nawracającymi infekcjami migdałków. Ważny jest uregulowany tryb życia, niskokaloryczna dieta i unikanie używek. Skóra musi być właściwie pielęgnowana nie tylko w okresie choroby, ale również w czasie remisji. Do codziennych zabiegów higienicznych powinno się używać hipoalergicznych preparatów, a po kąpieli smarować skórę balsamami lub oliwkami w celu odpowiedniego nawilżenia i natłuszczenia.
mgr farm. Małgorzata Potocka