Jaskra to choroba, w której stopniowa neuropatia nerwu wzrokowego (zanik włókien nerwowych) powoduje zawężanie się pola widzenia, prowadzące do utraty wzroku. Cierpi na nią ponad 60 milionów osób. Z szacunkowych danych WHO wynika, że na skutek tej choroby 6 milionów osób straciło wzrok.
Gałka oczna wypełniona jest płynem, który utrzymuje w odpowiednim napięciu jej elastyczne ścianki i pozwala na regulację napięcia soczewki i rogówki, zapewniając prawidłowe widzenie. W przedniej części oka znajduje się przejrzysty płyn zwany cieczą wodnistą. Pełni on rolę „pośrednika” w doprowadzaniu do soczewki i rogówki substancji odżywczych i odprowadza zbędne produkty przemiany materii. Ciecz wodnista jest wytwarzana przez ciało rzęskowe i odprowadzana przez tzw. kąt przesączania do układu żylnego oka. Odprowadzanie cieczy wodnistej pozwala na usunięcie wspomnianych produktów przemiany materii i regulację ciśnienia śródgałkowego. Jeżeli odpływ cieczy jest blokowany, ciśnienie w gałce ocznej wzrasta, co powoduje uciskanie nerwu wzrokowego i prowadzi do jego zaniku. Sytuację taką określa się jako mechaniczną przyczynę zaniku włókien nerwowych. Podwyższenie ciśnienia śródgałkowego nie jest jedyną przyczyną jaskry. Do zaniku nerwu wzrokowego może dojść na skutek nieprawidłowego funkcjonowania naczyń krwionośnych, które ten nerw zaopatrują w substancje odżywcze i tlen (skurcz naczyń, zmiany miażdżycowe). Mówimy wtedy o naczyniowej przyczynie zaniku włókien nerwowych. Jaskrę mogą spowodować także inne schorzenia oka, które wiążą się z podwyższeniem ciśnienia śródgałkowego.
Różne typy jaskry
Jaskrę można podzielić ogólnie na pierwotną i wtórną. W jaskrze pierwotnej w wyniku zaburzeń odpływu cieczy wodnistej (zła regulacja ciśnienia w gałce) lub złego zaopatrzenia w tlen i substancje odżywcze dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego. W tym przypadku jaskra nie wynika z innego schorzenia oka. Choroba może ujawnić się nie tylko u osoby starszej, ale również u dziecka. Predysponowane do tego typu choroby są osoby z niskim ciśnieniem krwi, chorobami układu krążenia, cukrzycą i rodzinnym występowaniem jaskry. Do czynników ryzyka zalicza się również dużą krótkowzroczność, anomalie w budowie tarczy nerwu wzrokowego i przewlekłe podawanie kropli ocznych zawierających sterydy.
Jaskra wtórna powstaje w wyniku wzrostu ciśnienia śródgałkowego, spowodowanego zmianami w oku, które są efektem istniejącego już schorzenia, np. następstwa urazu mechanicznego lub stanu zapalnego.
W praktyce okulistycznej podział jaskry opiera się na typie zmian w kącie przesączania. W jaskrze z szerokim kątem przesączania (tzw. jaskra prosta), odpływ cieczy wodnistej blokowany jest na beleczkach rogówkowo-twardówkowych kąta przesączania lub na twardówce oka, a sam kąt przesączania pozostaje otwarty. Pacjent nie odczuwa specjalnych dolegliwości do momentu pojawienia się zmian w polu widzenia. Ta postać jaskry stanowi ok. 80 proc. przypadków. W jaskrze z zamykającym się kątem przesączania odpływ cieczy wodnistej blokowany jest m.in. na skutek zgrubienia lub pofałdowania tęczówki. Towarzyszy temu wzrost ciśnienia w gałce ocznej; pacjent skarży się na ból oka i zamglone widzenie, a w badaniu stwierdzamy zastrzyk gałki ocznej i poszerzoną, nieregularną źrenicę. Może dojść do całkowitego zamknięcia kąta i radykalnego wzrostu ciśnienia, czyli ostrego ataku jaskry. Pojawiają się wtedy silne bóle głowy i oczu, nudności i znaczne pogorszenie widzenia. Zdarzają się wtedy pomyłki diagnostyczne; ostry napad jaskry mylony jest z atakiem pęcherzyka żółciowego lub nawet zawałem serca ze względu na bardzo silne bóle występujące w jamie brzusznej lub klatce piersiowej. Zlekceważenie ataku jaskry może doprowadzić do utraty wzroku w ciągu kilku dni.
W przypadku dzieci i młodzieży jaskrę dzielimy na wrodzoną (stwierdzaną u dzieci do 3. roku życia) oraz jaskrę dziecięcą i młodzieżową.
Nie da się wyleczyć
Jaskra nie jest chorobą, którą można wyleczyć. Wczesna diagnoza pozwala na zatrzymanie procesu chorobowego na danym etapie i uchronienie pacjenta przed utratą wzroku. Powstałe do czasu diagnozy zmiany w polu widzenia nie cofają się pod wpływem leków.
W terapii jaskry dąży się do obniżenia ciśnienia śródgałkowego, co umożliwia uniknięcie uszkodzenia nerwu wzrokowego. Szeroki wybór preparatów pozwala na dobór leku lub leczenia skojarzonego do indywidualnych potrzeb pacjenta, z uwzględnieniem jego „podatności” na dany specyfik. Regulujący wpływ na ciśnienie w gałce wykazuje apraklonidyna, agonista receptora α2-adrenergicznego (sympatykomimetyki). Obecnie jest już dostępny w Polsce selektywny antagonista receptora α2-adrenergicznego – brimonidyna. Obniżenie ciśnienia powodują również krople z parasympatykomimetykami – pilokarpiną działającą poprzez skurcz mięśni zwieracza źrenicy i mięśni rzęskowych oraz karbacholem kurczącym ciało rzęskowe i zwężającym tęczówkę. Zastosowanie w jaskrze znalazły również inhibitory anhydrazy węglanowej (acetazolamid, dorzolamid, brinzolamid), które hamując anhydrazę w wyrostkach rzęskowych oka redukują wydzielanie cieczy wodnistej i ograniczają transport sodu i płynu w oku. Hamowanie wydzielania cieczy uzyskuje się także działając na gałkę oczną timololem, metipranolem, karteololem i betaksololem (leki β-adrenolityczne). Należące do tej grupy nieselektywne β-blokery zmniejszają dodatkowo opór odpływu cieczy wodnistej. Krople do oczu zalecane w jaskrze mogą zawierać pochodne prostaglandyny (analogi prostaglandyny F2α) zwiększające przepływ naczyniowo-twardówkowy i zmniejszające opór odpływu.
W przypadkach, kiedy leczenie farmakologiczne nie daje oczekiwanych efektów, przeprowadza się zabiegi operacyjne na gałce ocznej.
Świadomy pacjent
Podstawą w leczeniu jaskry jest szybka diagnoza i podstawowa wiedza pacjenta o chorobie i jej następstwach. Ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza, dotyczących sposobu i czasu podawania kropli czy tabletek – na to szczególnie należy uczulić pacjenta!
W 1997 roku wprowadzono program „Polsko nie ślepnij”, który ma na celu zapoznanie pacjentów i osób zagrożonych jaskrą z objawami i przebiegiem choroby. W dalszym ciągu kładzie się szczególny nacisk na stały kontakt chorego i okulisty – okresowe badania dna oka i ciśnienia śródgałkowego, prowadzenie książeczki jaskrowej i stałe przyjmowanie leków. Wszelkie zaniedbania ze strony chorego (np. przyjmowanie kropli tylko wtedy, kiedy objawy się zaostrzają) wiążą się z ryzykiem utraty wzroku, czyli ślepotą na własne życzenie…
Konsultacja: dr n. med. Marek Habela,
specjalista chorób oczu