Jak pomóc choremu na cukrzycę?

Farmaceuta powinien wspierać pacjenta w kontrolowaniu procesu chorobowego, przypominać mu o okresowych badaniach, a także pomagać w interpretacji ich wyników.

Osoby chore na cukrzycę powinny posiadać odpowiednią wiedzę na temat swojej choroby i jej prawidłowego leczenia. Rola farmaceuty polega na wspieraniu pacjenta w kontrolowaniu procesu chorobowego (tj. kontroli glikemii, masy ciała, ciśnienia tętniczego, mikroalbuminurii, ketonurii), przypominaniu o okresowych (najczęściej kwartalnych) parametrach biochemicznych wykonywanych w warunkach laboratoryjnych, a także pomocy w interpretacji otrzymywanych wyników. Aptekarz powinien poinformować pacjenta o możliwości interakcji leków cukrzycowych z innymi doraźnie stosowanymi (OTC, środki antykoncepcyjne, antybiotyki). Przy ujawniającej się nieskuteczności leków doustnych, po kilku latach ich stosowania, wskazane jest również ukierunkowanie pacjenta na stałą lub okresową kurację insulinową. Kuracja ta jest czasem zbyt długo odwlekana zarówno przez pacjenta, jak i lekarza prowadzącego.

Pomiar glikemii
Pomiar glikemii jest podstawą terapii własnej opartej na śledzeniu dziennego przebiegu choroby, wykrywaniu epizodów hipo- i hiperglikemicznych, kontroli wyrównania glikemicznego. Według European NIDDM Policy Group, samodzielny pomiar glikemii jest obowiązkowy u chorych leczonych insuliną i pożądany u chorych stosujących doustne leki przeciwcukrzycowe.

Kontrola glikemii dokonywana kilkakrotnie w ciągu doby staje się normą w leczeniu cukrzycy, zwłaszcza przy 4-6-krotnym podawaniu insuliny w ciągu doby. Osoba chora na cukrzycę może samodzielnie ustalić dawkę przyjmowanej insuliny uwzględniając wynik tej kontroli, swoją aktywność fizyczną, posiłki oraz inne czynniki.

Samodzielna kontrola glikemii jest polecana, jednak zwykle trzeba przełamać barierę lęku pacjenta przed nakłuciem. Poza tym wielu pacjentów nie posiada podstawowej wiedzy o aseptyce i antyseptyce oraz ingerencji w system krwionośny. Dość powszechnym błędem jest wyciskanie z nakłutego palca kropelki krwi; zasadniczo zmienia to wynik w proporcji składników morfotycznych krwi i osocza. Również płyny dezynfekcyjne pozostające na nieosuszonym palcu zmieniają wynik oznaczenia.

Nie można zapominać, że wielokrotne nieumiejętnie wykonane nakłucia pozostawiają poszarpaną tkankę, powodują stwardnienie skóry i słabe ukrwienie, co utrudnia kolejne pobrania. Ponadto każde ukłucie powoduje małą rankę stwarzającą ryzyko infekcji.

Wyniki samokontroli glikemii uzyskane przez pacjenta powinny być skrupulatnie notowane w dzienniczku chorego, z uwzględnieniem daty, godziny, stanu przed- i poposiłkowego, epizodów hipo- i hiperglikemicznych. Cennym uzupełnieniem tych badań byłoby samodzielne wykonanie przez pacjenta raz w tygodniu tzw. całodobowego profilu glikemii w godz. 8, 12, 18, 22 i 3-4 rano.

Nowoczesne lancety
Te niedogodności znacznie zmniejszają nowoczesne lancety. Można nimi regulować głębokość nakłucia, a sam
moment ukłucia jest prawie niezauważalny. Taki jest jednorazowy nakłuwacz firmy HTL, polecany szczególnie dla dzieci. Jego wadą jest jednak wysoka cena. Pojawiły się też nakłuwacze w przystępnej cenie (Droplet), dodawane bezpłatnie przy zakupie 200 sztuk lancetów. Firma Roche Diagnostics, dostarczająca na rynek nowoczesne glukometry, uzupełnia je bezpłatnie w nakłuwacz Softelix w formie długopisu z wielostopniową regulacją głębokości nakłucia.

Należy wspomnieć, że wielu chorych posługuje się lancetami bez korzystania z nakłuwaczy, które mają zapewniać ich jednorazowe wykorzystanie. Pacjent powinien zdawać sobie sprawę, że poprawne i bezpieczne wykonanie nakłucia opuszka palca decyduje o wiarygodności wykonanego pomiaru glikemii.

Rodzaje glukometrów
Duża różnorodność glukometrów powinna skłaniać aptekarzy do ich krytycznej oceny dotyczącej zakresu otrzymywanych wyników, metody pomiaru, łatwości obsługi, dostępności i ceny pasków testowych. Sposób nakłucia i uzyskania krwi może determinować wybór glukometru.

Dostępne obecnie glukometry bazują na dwóch metodach pomiaru. Pierwsza z nich polega na reakcji barwnej glukozy zawartej we krwi z odczynnikiem znajdującym się na pasku testowym (metoda kolorymetryczna lub fotochromatyczna). Na opakowaniu paska znajduje się skala barwna, która ukazuje poziom glikemii w pewnym zakresie bądź – po włożeniu do przyrządu – oznaczenie precyzyjne. Druga, nowsza metoda biosensoryczna wykorzystuje reakcję glukozy z enzymem zawartym w pasku testowym, który jest paskiem elektrodowym lub elektrodą sensoryczną.

Przyszłość glukometrów
Przyszłość kontroli glikemii należeć będzie do metod nieinwazyjnych. Jedną z nich jest emisja wiązki podczerwieni, która wnika w głąb skóry, a następnie powraca do czujnika aparatu. Na tej zasadzie zbudowane są glukomerty Diasensor 1000 (Biocontrol Technology, Inc) i Glukowatch (Cygnus). Ze względu na cenę i skomplikowaną procedurę oznaczenia nie będą jeszcze w naszych warunkach przedmiotem szerszego zainteresowania.

Decydując się na zakup glukometru, pacjent kieruje się zazwyczaj do przedstawiciela wybranej firmy, który oczywiście przekonuje go do zakupu swojego wyrobu jako najbardziej niezawodnego. Apteka prowadząca dystrybucję glukometrów powinna jednak mieć na składzie przynajmniej kilka ich rodzajów, celem dostosowania do indywidualnych wymogów pacjenta. Oczywiście urządzenia te należy samemu dokładnie sprawdzić. Niezwykle ważną rzeczą jest kalibracja, o czym zapominają albo wcale nie wiedzą chorzy. Równie istotna jest ocena przydatności pasków – często są pakowane w ten sposób, że po otwarciu opakowania szybko tracą użyteczność.

Oceniając przydatność glukometru, aptekarz spełnia ważną funkcję w procesie opieki farmaceutycznej. W razie jakichkolwiek wątpliwości chory może zwrócić się do niego o pomoc.

W kontaktach z pacjentem należy uwzględnić również nowe trendy pojawiające się w terapii cukrzycy, jak nowoczesne wstrzykiwacze, modyfikacje związane z dietą i aktywnością fizyczną, a także – w nieodległej przyszłości – insulinę w formie aerozolowej lub plastrowej.
mgr farm.
mgr farm. Edward Stanek
Apteka „Galenica” w Poniatowej