Gra w capoeirę

Zazwyczaj nazywana jest tańcem, ale równie często sztuką walki, grą czy zabawą. Wszystkie te określenia są prawidłowe. Czym właściwie jest capoeira?

Capoeira powstała w środowiskach afrykańskich niewolników, przywiezionych do Brazylii w XVI w. Pod przykrywką tradycyjnych tańców plemiennych – na bazie których rozwinęła się capoeira – mogli oni doskonalić się w walce. Płynność, taneczny charakter i rytmika ruchów – wykonywanych przy akompaniamencie bębnów – nie wzbudzały podejrzeń nadzorców.

Trochę historii
Można by się spodziewać, że w związku z ograniczeniami, jakim podlegali niewolnicy, były to wyłącznie treningi „dla sztuki”. Nic bardziej mylnego – niewolników się bano, często wybuchały bunty, wtedy to capoeira (w swojej ówczesnej formie) była wykorzystywana w walce.

Niewolnictwo zniesiono pod koniec XIX w., ale mimo to sytuacja byłych niewolników niewiele się zmieniła. Traktowani jak obywatele drugiej kategorii, którym nikt nie chciał dać pracy, zaczęli tworzyć gangi. Wkrótce doprowadziło to do sytuacji, gdy capoeira kojarzyła się wyłącznie z wojnami gangów, a jej nazwa stała się synonimem członka gangu.

W związku z tym capoeira została oficjalnie zdelegalizowana, a za jej uprawianie trafiało się do więzienia. Co zaskakujące, na tym etapie nadal w capoeirze obecna była muzyka. Zmienił się jednak jej charakter – w miejsce dużych i ciężkich bębnów pojawiły się mniejsze i bardziej poręczne instrumenty, z którymi można było z łatwością uciekać przed policją: tamburyn i, najbardziej obecnie charakterystyczny, berimbau – instrument przypominający kształtem łuk, z jedną struną i pudłem rezonansowym.

Zmiana wizerunku i idąca za nim legalizacja capoeiry nastąpiły dopiero w 1930 roku. Stało się tak za sprawą Mestre (mistrza) Bimby – jednej z osób, które miały największy wpływ na współ czesną capoeirę. Zainteresował on capoeirą członków klasy średniej, kładąc nacisk na sportowy charakter sztuki walki, a nie na niewolnicze korzenie jej powstania. Po raz pierwszy wprowadził on hierarchię, podział na uczniów, instruktorów i mistrzów, a stopień zaawansowania oznaczały sznury (cordao) w różnych kolorach (odpowiednik pasów w innych sztukach walki). Sznury nosiło się w białych spodniach (abada), które stały się najbardziej rozpoznawalnym strojem capoeirowym. Wprowadzone przez Mestre Bimbę, miały na celu kontrolowanie ćwiczących. Dotknięcie białymi spodniami brudnej podłogi było błędem. Trening należało zakończyć w równie czystych spodniach, jak na jego początku.

Do legalizacji capoeiry doszło po pokazie, jaki Mestre Bimba i jego uczniowie zaprezentowali ówczesnemu prezydentowi Brazylii – Getúlio Vargasowi. Wówczas powstała również pierwsza akademia capoeiry. Kolejny przełom w wizerunku społecznym capoeiry nastąpił w latach 70. XX wieku, kiedy zaczęto trenować ją na uniwersytetach. Obecnie nauczanie capoeiry poza granicami Brazylii wspierane jest przez tamtejszy rząd.

Podział capoeiry

Mestre Bimba stworzył jedną z dwóch głównych odmian capoeiry, uprawianą współcześnie. Capoeira regional charakteryzuje się szybkim rytmem, dużą dynamiką ruchów, często elementami akrobatycznymi. W tym samym czasie wyodrębnił się też drugi z ważniejszych nurtów – capoeira angola. Charakteryzuje się wolniejszym rytmem, bardziej etnicznym, teatralnym stylem. Dla niewtajemniczonego widza ma on bardzo mało wspólnego ze sztuką walki. Nawiązuje do tradycji związanej z niewolniczymi korzeniami capoeiry.

Dla kogo?

W związku z okolicznościami, w jakich rozwijała się capoeira, powstał sport, którego różnorodność pozwala każdemu na odnalezienie w nim czegoś dla siebie. Capoeirę można trenować niezależnie od wieku, płci i kondycji fizycznej. Jest to sport ogólnorozwojowy, więc nie ma obawy, że po latach treningów zaczniemy wyglądać nieproporcjonalnie z powodu nierówno rozwijających się mięśni.

Na treningach uczymy się nie tylko kopnięć, uników, podcięć czy innych pojedynczych ruchów. Uczymy się także, jak je płynnie ze sobą łączyć, dostosowując się do rytmu nadawanego przez instrumenty. Możemy trenować pojedynczo lub w parach, zależnie od wymagań konkretnego ćwiczenia. Istotą capoeiry jest jednak roda – krąg złożony z trenujących, którego główną część stanowi bateria (osoby grające na instrumentach i śpiewające). Do roda wchodzą dwie osoby, by w rytm muzyki i piosenek grać capoeirę, następnie zmieniane są przez kolejne osoby z kręgu, a same stają się jego częścią.

Od nikogo nie oczekuje się nadzwyczajnej sprawności, wiele osób nigdy nie wykonuje żadnych akrobacji. Płynność ruchów, kopnięć i uników, pozwala łatwo odnaleźć się w capoeirze osobom ze zdolnościami tanecznymi, ale nie jest to warunek konieczny do uprawiania tej sztuki. Oczywiście, jak w każdym sporcie, sprawniejsze osoby będą miały łatwiejszy start. Jednak dzięki regularnym treningom szybko zdobędziemy kondycję pozwalającą uprawiać capoeirę w zgodzie z własnymi możliwościami. Dopiero wtedy będzie można określić, dla kogo łatwiejsze do wykonania są akrobacje, a dla kogo zachowanie płynności ruchów, dla kogo dynamika, a dla kogo elementy siłowe.

Obecnie, gdyby pokusić się o określenie capoeiry jednym słowem, należałoby użyć słowa „gra”. Analogicznie – nie nazywa się dwóch stających do capoeiry osób walczącymi. Mówimy, że gramy capoeirę ze sobą, a nie przeciw sobie. Instruktorzy capoeiry podkreślają, że gra powinna być swego rodzaju dialogiem. Kolejne ruchy są odpowiedzią na te wykonane przez współgrającego.

Na naszym podwórku

Capoeira w Polsce jest nie tylko metodą ułatwiającą zyskanie sprawności fizycznej, czy doskonalącą niektóre ruchy zaczepno-obronne. Bardzo często traktowana jest jako sposób na spędzenie czasu, czy po prostu styl życia. Trenują całe rodziny – zajęcia dla dzieci prowadzone są w oddzielnych grupach, w formie zabaw. Uprawiający ten sport spotykają się często poza regularnymi treningami, żeby grać capoeirę i doskonalić umiejętności muzyczne.

W większości grup – poza samą capoeirą, nieco przy okazji – nauczane są również podstawy związanych z nią ściśle tańców afrykańskich, afrobrazylijskich oraz samby. Ale to już materiał na oddzielną historię.

Na co uważać
Należy pamiętać, żeby zawsze mieć ze sobą coś do picia, treningi są dość męczące. Nigdy nie wolno lekceważyć rozgrzewki! Konsekwencje, w postaci naciągniętych ścięgien czy nadwyrężonych stawów, bywają bolesne i długotrwałe.

Słowniczek:
mestre – mistrz capoeiry
capoeirista – osoba trenująca capoeirę
roda – ustawieni w koło capoeiristas, a w środku dwie osoby grające capoeirę do rytmu muzyki i śpiewu
bateria – capoeristas śpiewający i grający na intrumentach, tworzący integralną część rody
jinga – podstawowy krok/ruch w capoeirze
abada – białe spodnie do ćwiczenia capoeiry
berimbau – główny instrument wykorzystywany w capoeirze, wyglądem przypomina łuk
atabaque – bęben, często jeden z instrumentów w bateria
pandaiero – tamburyn, często jeden z instrumentów w bateria

Gdzie trenować

W Polsce istnieje kilkanaście różnych grup capoeiry, obecnie można trenować w zasadzie w każdym większym mieście. Informacji na ten temat najlepiej szukać w internecie. W czym ćwiczyć Zanim zaopatrzymy się w spodnie do capoeiry (zwykle u instruktora), wystarczą luźne, wygodne, nieograniczające ruchów spodnie i koszulka. Zasadniczo ćwiczymy boso, ale dopuszczalne są lekkie buty na gumowej podeszwie.