Etofenamat – alternatywa dla ketoprofenu

W maju br. nastąpiła zmiana dostępności ketoprofenu stosowanego miejscowo, ze względu na często występujące działania niepożądane. Lek ten utracił status OTC i może być wydawany wyłącznie na receptę. Wielu pacjentów zaczęło szukać alternatywnej terapii. Lekiem OTC, który warto im polecić, jest etofenamat.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to heterogeniczna grupa leków, wykazująca właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Ich główny mechanizm działania polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenazy (COX), odpowiedzialnej za syntezę prostanoidów. Wyróżnia się dwa izoenzymy cyklooksygenazy – COX-1 i COX-2. Ten pierwszy jest konstytutywnym, występującym we wszystkich tkankach izoenzymem zapewniającym podstawową syntezę prostaglandyn, niezbędną do procesów fizjologicznych. Natomiast COX-2 to enzym indukowalny, który odpowiedzialny jest za syntezę prostaglandyn w trakcie procesu zapalnego.

Przedstawiciele NLPZ
Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy jest kwas acetylosalicylowy. Jednakże do NLPZ należą także pochodne kwasu fenylooctowego (diklofenak), pochodne heterocykliczne kwasu octowego (indometacyna, sulindak), pochodne kwasu arylopropionowego (ibuprofen, naproksen, ketoprofen), pochodne kwasu fenamowego (kwas mefenamowy, etofenamat), pirazolony (metamizol, fenylbutazon), oksykamy (piroksykam, meloksykam), jak również związki niebędące kwasami karboksylowymi (nabumeton, nimesulid) oraz koksyby (celekoksyb, waldekoksyb).

Szacuje się, że w ciągu tylko jednego dnia 30 milionów ludzi przyjmuje NLPZ, z czego prawie połowa ma ponad 65 lat. Najczęściej stosowane są w zwalczaniu gorączki oraz dolegliwości bólowych związanych z układem kostno-mięśniowym. Jak każde leki, wywołują także działania niepożądane. Do najczęstszych działań niepożądanych NLPZ należą: dyspepsja, stany zapalne oraz owrzodzenia błony śluzowej żołądka, zwiększone prawdopodobieństwo krwawień, rozwoju nadciśnienia tętniczego, uszkodzenie szpiku czy też nerek. U osób predysponowanych mogą indukować skurcz oskrzeli (astma aspirynowa), jak również powodować reakcje uczuleniowe, najczęściej skórne. Istotnym, lecz rzadko dotychczas wspominanym zagadnieniem jest także problem fotouczulającego działania leków z grupy NLPZ. Najwięcej doniesień dotyczyło stosowanego głównie w terapii miejscowej ketoprofenu.

Postacie stosowane miejscowo
NLPZ występują zarówno w postaci doustnej, doodbytniczej, dożylnej, jak i do stosowania miejscowego, w postaci żelów lub aerozoli. Ze względu na szereg działań niepożądanych, szczególnie w przypadku dolegliwości ze strony układu kostno-mięśniowego, poleca się ich miejscową aplikację. Dzięki temu osiągają one lokalnie wysokie stężenie w zmienionej chorobowo tkance, natomiast zmniejsza się istotnie ryzyko ogólnych działań niepożądanych. Na rynku dostępne są aerozole (etofenamat, diklofenak, indometacyna) oraz żele (diklofenak, etofenamat, ibuprofen, ketoprofen, naproksen).

Zmiana statusu leków
Do niedawna wszystkie stosowane miejscowo leki z grupy NLPZ były dostępne na rynku bez recepty. Od maja 2011 roku w Polsce zaczęła obowiązywać dyrektywa Europejskiej Agencji ds. Leków (EMEA) z listopada 2010 roku, która, biorąc pod uwagę coraz częstsze doniesienia o występowaniu skórnych reakcji alergicznych i fotouczulających właściwościach ketoprofenu, wprowadziła ograniczenia dotyczące jego dystrybucji. Zgodnie z jej zaleceniami, wszystkie preparaty do stosowania miejscowego zawierające ketoprofen, zmieniają status z dostępnych bez recepty na wydawane tylko i wyłącznie na podstawie recepty lekarskiej.
Powyższe zalecenie oznacza duże zmiany na rynku leków przeciwbólowych, bowiem wyraźnie ograniczony zostanie dostęp do preparatów do stosowania miejscowego zawierających ketoprofen. Szacuje się, że około 200 tys. chorych nie otrzyma ketoprofenu bez recepty: albo będzie musiało udać się do lekarza, albo wybierze inny preparat. Do wyboru bez recepty pozostaną: etofenamat, ibuprofen, diklofenak lub naproksen. Jednak to etofenamat ma cechy wyjątkowe, wyróżniające ten lek spośród innych NLPZ – jest cząsteczką hydrofilną i lipofilną, co ułatwia wchłanianie i kumulację w miejscach zmienionych zapalnie.

Alternatywa dla ketoprofenu
Etofenamat jest pochodną kwasu antranilowego. Ma działanie wielokierunkowe. Za jego efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny odpowiada nie tylko hamowanie syntezy prostaglandyn poprzez zahamowanie cyklooksygenazy, ale również zahamowanie aktywacji układu dopełniacza, uwalniania histaminy i hialuronidazy, a także ograniczenie aktywności bradykininy i serotoniny, a więc substancji potęgujących stan zapalny, rozszerzających naczynia i drażniących nocyreceptory, powodując odczuwanie bólu.
Etofenamat osiąga stężenie 10 razy większe niż we krwi i w przylegających zdrowych tkankach. Jego dostępność biologiczna wynosi około 20 proc. We krwi swoje maksymalne stężenie osiąga po 12-24 godzinach i w 98-99 proc. wiąże się z białkami krwi. Z organizmu wydalany jest w postaci metabolitów.

Kiedy stosować etofenamat
Lek ten wskazany jest w przypadku tępych urazów, jak stłuczenia, skręcenia, naciągnięcia mięśni oraz ścięgien. Znajduje także zastosowanie w objawowym leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa, stawów kolanowych oraz barkowych, jak również bólów okolicy lędźwiowo-krzyżowej. Wykazuje skuteczność także w przypadku zmian chorobowych, zlokalizowanych w obrębie okołostawowych tkanek miękkich, jak w przypadku zapalenia kaletki maziowej, ścięgien, pochewek ścięgnistych, torebek stawowych (tzw. staw zamrożony) czy też zapalenia nadkłykci. Tak więc wszelkie zapalne schorzenia układu ruchu oraz stany pourazowe mięśni, stawów i ścięgien są wskazaniami do stosowania etofenamatu.

Leczenie dolegliwości reumatycznych trwa z reguły 3-4 tygodnie, natomiast tępych urazów – zazwyczaj 2 tygodnie. Lek należy nanosić na bolące okolice kilka razy w ciągu doby. Aby uzyskać lepszy efekt, przed użyciem można preparat oziębić w lodówce. Można go także stosować w zabiegach fizjoterapeutycznych, jak jonoforeza czy fonoforeza. Ważne jest także, że etofenamat jest preparatem bezpiecznym – stosowany zgodnie z zaleceniami nie wchodzi w interakcje z innymi lekami.

Podsumowanie
W porównaniu z najpopularniejszymi preparatami na rynku, etofenamat wchłania się 3,5 raza lepiej niż diklofenak i aż 21 razy lepiej niż ketoprofen. Co ciekawe, w badaniu porównującym skuteczność leczenia urazów sportowych, Hallmeier i wsp. wykazali, że większość pacjentów w ciągu siedmiodniowej terapii czuła zdecydowanie wyraźniejszą poprawę po etofenamacie niż diklofenaku (patrz tabela).

Preparaty zawierające etofenamat do stosowania miejscowego dostępne są bez recepty i stanowią atrakcyjną alternatywę dla osób poszukujących takich leków, szczególnie w sytuacji wyłączenia z rynku OTC ketoprofenu. Dodatkowo, ich stosowanie miejscowe zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych typowych dla NLPZ.