Dieta w wybranych chorobach

W niektórych schorzeniach dieta ma szczególne znaczenie, jest częścią terapii.
Poniżej przedstawiamy zalecenia dietetyczne stosowane w cukrzycy, chorobach układu krążenia, chorobie wrzodowej, niedoczynności tarczycy oraz otyłości.

Choroby układu krążenia
Leczenie dietetyczne chorób układu krążenia najczęściej ma na celu obniżenie podwyższonego poziomu cholesterolu i/lub wyregulowanie ciśnienia tętniczego krwi. Ogólne wytyczne są podobne dla każdego, jednak przygotowując zalecenia żywieniowe oraz obliczając kaloryczność diety, należy kierować się indywidualnymi potrzebami pacjenta, biorąc pod uwagę jego stan zdrowia oraz konkretną jednostkę chorobową, na którą cierpi. Jednocześnie należy pamiętać, aby dieta była urozmaicona i zbilansowana pod względem wartości odżywczych.
Pacjentowi należy doradzić, aby zwiększył spożycie produktów zbożowych pełnoziarnistych (pieczywo, makarony pełnoziarniste, płatki zbożowe) oraz warzyw i owoców (groch, fasola, brokuły, jabłka, owoce jagodowe). Tylko w ten sposób zostanie pokryte dzienne zapotrzebowanie na błonnik pokarmowy.

W przypadku diety stosowanej w chorobach układu krążenia zaleca się również zmniejszenie dziennego spożycia tłuszczów do 30 proc. jej wartości energetycznej, pamiętając przy tym, że nie więcej niż 1/3 tłuszczów może pochodzić z nasyconych kwasów tłuszczowych. Najkorzystniejszy wpływ na serce mają wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6.

Należy również spożywać niskotłuszczowe produkty nabiałowe (unikając produktów odtłuszczonych – 0% i 0,5%), chude mięsa i żywność przygotowaną bez dodatku tłuszczu lub z bardzo małą jego zawartością. Trzeba także wyeliminować sól i mieszanki przypraw z solą, zrezygnować ze słonych przekąsek, żółtych serów i produktów instant (np. zup lub sosów w proszku).

Nie należy również zapominać o aktywności fizycznej. Trzeba ćwiczyć przynajmniej przez 30 minut dziennie trzy razy w tygodniu. Osoby cierpiące na choroby układu krążenia nie powinny palić papierosów ani pić alkoholu.

Cukrzyca typu 2
Terapia cukrzycy typu 2 opiera się przede wszystkim na leczeniu przyczyn choroby. Najczęściej sprowadza się to do normalizacji masy ciała i ciśnienia tętniczego oraz wyrównania zaburzeń lipidowych. Równie istotne jest wyrównanie glikemii oraz zapobieganie poważnym powikłaniom. Biorąc pod uwagę, że cukrzyca typu 2 jest chorobą dietozależną, jej leczenie opiera się przede wszystkim na leczeniu żywieniowym.

Cukrzycy powinni przede wszystkim zadbać o prawidłową masę ciała. W przypadku otyłości lub nadwagi wskazane jest zmniejszenie kaloryczności diety, najlepiej pod okiem specjalisty, który zadba o to, by masa ciała spadła, a dieta wciąż była zbilansowana pod względem odżywczym.

Osoby chore na cukrzycę powinny restrykcyjnie przestrzegać spożywania pięciu posiłków dziennie w regularnych odstępach czasu. Jest to niezbędne w celu uniknięcia wahań poziomu glukozy we krwi. Zawartość węglowodanów powinna pokrywać około 60 proc. dobowego zapotrzebowania na energię. Należy wybierać przede wszystkim węglowodany złożone (razowe pieczywo, warzywa, grube kasze), natomiast ograniczyć cukry proste (słodycze, cukier, owoce).

Zawartość tłuszczu powinna pokrywać około 30 proc. dobowego zapotrzebowania na energię, a 2/3 tłuszczy powinny stanowić tłuszcze roślinne. Trzeba zrezygnować z masła oraz tłustych wędlin i zastąpić je olejami roślinnymi oraz oliwą. Zaleca się nasiona, orzechy i pestki, jako dodatek do posiłków lub przekąski.

Niezbędne jest całkowite wyeliminowanie z diety alkoholu, ze względu na jego właściwości obniżania poziomu cukru we krwi oraz nasilanie powikłań cukrzycy.

Ze względu na duże zagrożenie chorobami układu sercowo-naczyniowego, każdy cukrzyk powinien pamiętać o wzbogacaniu diety w cynk, selen, miedź i mangan oraz produkty bogate w antyoksydanty, do których należą m.in. witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E i K).

Otyłość
Jedyną skuteczną metodą walki z nadwagą i otyłością jest całkowita i trwała zmiana stylu życia, przy czym odpowiednia dieta jest najważniejszym jej elementem. Otyłość jest przyczyną wielu chorób, a stany niedoborowe, powstałe wskutek nieodpowiedniego odchudzania, odbijają się na kondycji włosów, paznokci, skóry czy pracy narządów wewnętrznych. Sposób odchudzania musi być dopasowany indywidualnie do każdej osoby. Powinien uwzględniać jej upodobania kulinarne i raczej modyfikować niż rewolucjonizować dotychczasowy sposób żywienia. Dieta nie może być dla pacjenta udręką.

W aptece jest mnóstwo środków wspomagających odchudzanie. Wielu pacjentów oczekuje od nich szybkich efektów. Jednak musimy im uświadomić, że nie są to środki odchudzające, lecz wspomagające odchudzanie, oraz że nie można ich przyjmować stale.

Jednymi z najpopularniejszych suplementów są te zawierające CLA (sprzężony kwas linolowy), który wykazuje zdolność redukowania tkanki tłuszczowej. Jeśli ktoś nie może żyć bez słodyczy, w początkowej fazie diety może się wspomóc preparatami z chromem lub fasolaminą. Jeśli nie chce rezygnować z tłustych mięs, polećmy mu preparaty z chitosanem. W przypadku osób, które lubią dużo jeść, odpowiednie będą suplementy z błonnikiem, wypełniające żołądek, lub ekstraktem z zielonej herbaty, której składniki redukują apetyt.
Należy uświadomić pacjentowi, że nie istnieje dieta cud, która sprawi, że schudnie on szybko, bezpiecznie i bez efektu jo-jo. W kilka czy kilkanaście dni nie da się pozbyć tkanki tłuszczowej, na którą pracowaliśmy długie lata. Odchudzać się należy powoli.

Choroba wrzodowa żołądka
Jedynie na początku choroby wrzodowej, przy bardzo silnych i bolesnych objawach, zaleca się restrykcyjne ograniczenie spożywanych pokarmów. Stosuje się wtedy dietę niedoborową, zarówno pod względem energetycznym, jak i odżywczym. Z tego powodu dieta ta może być stosowana tylko przez kilka dni i wyłącznie pod okiem specjalisty.
W bezobjawowym stadium choroby nie ma prawie żadnych ograniczeń dietetycznych, z wyjątkiem pokarmów ciężkostrawnych czy pikantnych. Posiłki nie powinny być też zbyt obfite. Lepiej jeść mniej, a częściej i – co jest bardzo ważne przy tej chorobie – bez pośpiechu.

Dieta w bezobjawowym stadium powinna zapobiegać nawrotom choroby wrzodowej, dlatego należy zadbać, by była odpowiednio skomponowana.

W chorobie wrzodowej żołądka zaleca się również ograniczenie (ale nie całkowite wykluczenie!) białka. Może ono powodować zwiększenie wydzielania kwasu żołądkowego, ale ma ono również silne właściwości neutralizowania go. Stąd w diecie poleca się: mleko, delikatne twarogi, jaja, mięso, drób i ryby.

Hamowanie wydzielania kwasu żołądkowego oraz opóźnianie opróżniania żołądka – to zdolności, jakie wykazują tłuszcze. W przypadku choroby wrzodowej jest to zjawisko korzystne. Zaleca się więc stosowanie tłuszczy łatwostrawnych, takich jak śmietanka czy masło.

Należy ograniczyć spożycie błonnika, gdyż działa on drażniąco na błonę śluzową żołądka. Nie zaleca się więc stosowania razowego pieczywa, grubych kasz, surowych warzyw i owoców. Te ostatnie warto obierać ze skóry i jeśli jest to konieczne, można je spożywać w formie przecierów lub musów.

Należy również wykluczyć z menu produkty wzdymające, ciężkostrawne, a także alkohol, mocną kawę i herbatę oraz zupy i sosy na wywarach mięsnych i kostnych. Trzeba również unikać ostrych przypraw, ponieważ wzmagają one wydzielanie soku żołądkowego.

Niedoczynność tarczycy
W przypadku niedoczynności tarczycy należy zadbać o odpowiednią podaż białka. Składnik ten powinien stanowić nawet 15 proc. dobowego zapotrzebowania kalorycznego. Należy jednak pamiętać, że przy takiej ilości białka niezbędne jest wypijanie przynajmniej 1,5 litra wody mineralnej w celu ochrony nerek. Aby uzupełnić zawartość białka, należy włączyć do diety nabiał (napoje mleczne fermentowane, sery, mleko) oraz ryby i chude mięsa.
Do prawidłowej pracy tarczycy niezbędny jest jod. Najlepszym jego źródłem jest bez wątpienia morskie powietrze, dlatego o jego podaż w diecie w szczególności powinni zadbać mieszkańcy południowej Polski. Dobrym źródłem jodu są ryby morskie, jabłka i gruszki; jod dodaje się także do soli kuchennej. Pamiętajmy jednak, że obróbka termiczna powoduje ubytek tego pierwiastka (smażenie i pieczenie powoduje utratę około 20 proc. jodu, a gotowanie około 60 proc.).

Pacjent z niedoczynnością tarczycy powinien także unikać produktów zawierających substancje wolotwórcze, które również mogą ograniczać przyswajanie jodu z pożywienia. Należą do nich: siarkocyjany (występujące w większych ilościach w kapuście, brokułach i kalafiorze), polifenole (zawarte w owocach, kapuście czerwonej i orzeszkach ziemnych) oraz hemaglutyniny (występujące w nasionach roś-lin strączkowych). Zalecenie to dotyczy głównie produktów surowych, gotowanie zmniejsza zawartość tych substancji o ponad 30 proc.