Defekt kosmetyczny czy choroba?

Każdy z nas widział u kogoś lub sam ma na skórze ciemniejsze plamki. Są to przebarwienia. Różnią się one kolorem, wielkością, a przede wszystkim głębokością umiejscowienia barwnika w naskórku.

Ze względu na częstą lokalizację na skórze odsłoniętej (twarz, grzbiety rąk), zaburzenia barwnikowe stanowią problem kosmetyczny i dermatologiczny, który niełatwo usunąć.

Powstawanie pigmentu
Barwa skóry i różnorodność karnacji uwarunkowana jest zaledwie dwoma barwnikami z grupy melanin. Są to: eumelanina (pigment brązowo-czarny) i feomelanina (barwnik pomarańczowo-czerwony).

Feomelanina występuje głównie u osób w typie celtyckim. Ta melanina nie chroni przed promieniami UV. Dlatego skóra takich osób jest bardzo wrażliwa na słońce i skłonna do poparzeń.

Eumelanina (znana także jako „prawdziwa melanina”) chroni przed promieniami UV. Obecność tej melaniny prowadzi do powstania matowej skóry (afrykańczycy, arabowie), na której łatwo tworzą się plamy.

Mieszana melanina jest kombinacją eumelaniny i feomelaniny w różnych proporcjach, charakterystyczną dla osób rasy kaukaskiej.

Melanocyty
Obie melaniny wytwarzane są w komórkach zwanych melanocytami. Wytwarzają one i dystrybuują melaniny do wszystkich innych komórek naskórka. To, jaką mamy barwę skóry, zależy głównie od ich aktywności, czyli od ilości wytwarzanych w nich ziaren melaniny.

Liczba melanocytów w poszczególnych częściach ciała różni się. Najwięcej występuje w okolicy narządów płciowych (ponad 2000 na cm2 skóry), znaczna ich liczba znajduje się także w skórze policzków (około 1200-1300 na cm2).

Powstawanie melanin to naturalny proces ochrony skóry przed promieniami ultrafioletowymi. Melaniny są złożonymi barwnikami (polimerycznymi barwnikami azotowymi) powstającymi w wyniku reakcji oksydacji i polimeryzacji z aminokwasu o nazwie tyrozyna. Głównym enzymem odpowiedzialnym za syntezę obu barwników jest tyrozynaza.

Skąd się bierze melanina?
Szereg czynników może osłabiać lub nasilać melanogenezę. Aktywująco na ten proces wpływają: promienie ultrafioletowe (UV), niektóre metale (miedź, żelazo), niektóre hormony, np. hormon przysadki mózgowej (MSH), hormony płciowe (głównie estrogeny), stany zapalne skóry i inne. Natomiast hamująco wpływają hormony kory nadnerczy i kwas askorbinowy. Predyspozycje genetyczne są głównym czynnikiem mającym wpływ na powstawanie ciemnych plam na skórze – u ponad 30 proc. pacjentów występowały one u kogoś z rodziny.

Filtry przeciwsłoneczne, które blokują promieniowanie UV-B (290- -320 nm) są niewystarczające, ponieważ dłuższe fale (UV-A i światło widzialne, 320-700 nm) również stymulują melanocyty do wytwarzania melaniny.

Jak powstają ciemne plamki?
Przebarwienia to najczęściej wynik zaburzeń hormonalnych. Dlatego pojawiają się w okresie dojrzewania, ciąży, stosowania pigułek antykoncepcyjnych, w okresie menopauzy i w przebiegu niektórych chorób (np. jajników, tarczycy).

Stosując leki (moczopędne, psolareny, p/cukrzycowe, NLPZ, tetracykliny, leki psychotropowe, dziegcie) i zioła zawsze trzeba brać pod uwagę, że mogą być one światłouczulające. Nie należy tego lekceważyć. Jeśli w ulotce jest napisane, że lek czy herbatka ziołowa (np. z dziurawca) uwrażliwiają na słońce, należy na czas kuracji zrezygnować z opalania (także w solarium), a na co dzień chronić skórę kremami z wysokim filtrem.

Za powstawanie przebarwień odpowiedzialne są także rośliny ozdobne, np. barszcz olbrzymi, chryzantemy, złocień, a nawet rośliny rosnące na łąkach (niektóre trawy, piołun, osty).

Inną przyczyną powstawania przebarwień mogą być kosmetyki i perfumy (z retinolem, olejkiem bergamotowym itp). Warto również wspomnieć o przebarwieniach powstających w miejscach schorzeń zapalnych skóry i interwencji terapeutycznych, takich jak: infekcje, reakcje alergiczne, zranienia mechaniczne lub urazy (np. oparzenia), choroby o podłożu zapalnym (m.in. liszaj płaski, toczeń rumieniowaty, atopowe zapalenie skóry, trądzik młodzieńczy).

Należy też wspomnieć o małych, okrągłych, brązowych plamkach, które pojawiają się z wiekiem (nazywamy je również plamami starczymi). Najczęściej występują one na rękach, przedramionach i twarzy. Są oznaką nadmiernej ekspozycji na słońce w ciągu życia.

Profilaktyka przebarwień
Przede wszystkim należy jak najmniej się opalać i zawsze używać kremów z filtrami. Unikać słońca w godzinach, kiedy świeci najintensywniej (między 10 a 16), oraz jak najrzadziej korzystać z solariów. Osoby, które mają skłonność do piegów i przebarwień, powinny używać latem i zimą kremów z filtrem nie niższym niż SPF 50+ (śnieg odbija promienie UV), a wiosną i jesienią co najmniej SPF 20. Stosując krem z filtrem należy pamiętać, że chroni on tylko przez kilka godzin.

Rozjaśnianie przebarwień
W walce z przebarwieniami rzadko wystarcza stosowanie ogólnie dostępnych kremów wybielających. Rozjaśnianie przebarwień może trwać wiele miesięcy. Trzeba to robić pod kontrolą dermatologa. W leczeniu tego defektu skórnego stosuje się kilka metod.

Tretinoina (kwas trans-retinowy) może być skuteczna w monoterapii. Jednakże odpowiedź na leczenie jest mniejsza niż w przypadku hydrochinonu i może być powolna – uzyskanie poprawy może zająć pół roku lub więcej. W związku z tym poleca się kombinacje tretinoiny z hydrochinonem. Głównym działaniem niepożądanym jest podrażnienie skóry, zwłaszcza gdy stosowane są wyższe stężenia. Występuje też przemijająca nadwrażliwość na światło i paradoksalne przebarwienie.

Kwas azelainowy, dostępny jako 20% preparat na bazie kremu, wydaje się równie skuteczny. Jednak jego mechanizm działania nie jest jeszcze w pełni znany. W przeciwieństwie do hydrochinonu kwas azelainowy wydaje się działać tylko na nadaktywne melanocyty i przez to nie rozjaśnia skóry z prawidłowo działającymi melanocytami. Głównym działaniem niepożądanym jest podrażnienie skóry.

Inne środki odbarwiające, które stosuje się w leczeniu przebarwień, to rezorcyna i alfa-hydroksykwasy, a także kwas kojowy i kwas askorbinowy.

Dobre efekty przynosi również mikrodermabrazja i laseroterapia. Jednak – niezależnie od zastosowanego leczenia – żadne środki nie pomogą, jeśli pacjent nie będzie unikać światła słonecznego.