Czy katar trzeba leczyć?

Katar, czyli nieżyt nosa, to zapalenie błony śluzowej nosa. Jest jedną z najpowszechniejszych dolegliwości chorobowych ‑ zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Należy do łagodnych schorzeń, ale nie powinniśmy go lekceważyć.

Nieżyt nosa charakteryzują następujące objawy: obecność nadmiernej wydzieliny w nosie, uczucie swędzenia, pieczenia lub zatkania nosa, częste kichanie, łzawienie oczu. Oprócz nich mogą pojawić się również: drapanie w gardle, kaszel, ból głowy, uczucie zatkania uszu, upośledzenie węchu i smaku.

Warto przypominać pacjentom, że nie wolno bagatelizować kataru. Nieleczony nieżyt nosa może prowadzić do poważnych powikłań, np. zapalenia ucha środkowego, a nawet zapalenia płuc.

Przyczyny problemu
Najczęstszymi przyczynami kataru są infekcje (najczęściej wirusowe), oraz alergie. Obraz kliniczny, a także leczenie, są różne – w zależności od rodzaju i genezy dolegliwości.

Katar związany z zakażeniem wirusowym rzadko występuje jako izolowany objaw i przeważnie jest elementem przeziębienia. Często towarzyszą mu: ból głowy, ból gardła, ból zatok, uczucie zmęczenia i rozbicia. Trwa przeważnie kilka dni, nie dłużej niż dwa tygodnie.

Z kolei nieżyt nosa o etiologii bakteryjnej występuje zdecydowanie rzadziej i często jest konsekwencją nadkażenia przez bakterie infekcji wirusowej lub objawem innego toczącego się zakażenia, np. ropnego zapalenia zatok. Wówczas objawy są przeważnie bardziej nasilone, pojawia się gorączka, a wydzielina z nosa ma charakter ropny.

Katar u dzieci
Przyczyny nieżytu nosa u dzieci są podobne, jak u dorosłych. Najczęściej wywołują go infekcje wirusowe. Jednak ze względu na niedojrzałość układu immunologicznego, katar dotyka dzieci znacznie częściej i dłużej się leczy. Częściej też dochodzi do nadkażenia bakteryjnego.

Dzieci są też bardziej narażone na powikłania ostrego nieżytu nosa – zapalenie zatok czy ucha środkowego. Szczególną czujność należy zachować przy katarze u noworodków i niemowląt, u których ze względu na inną budowę aparatu oddechowego, dużo łatwiej o szerzenie się infekcji do dolnych dróg oddechowych. Zwykły katar może doprowadzić nawet do zapalenia płuc. Dlatego ważne jest, żeby nie eksponować najmłodszych na kontakt z dużą ilością drobnoustrojów, czyli unikać przebywania w dużych skupiskach ludzi (np. w centrach handlowych), zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Przeziębione dzieci nie powinny też chodzić do przedszkola i szkoły.

A może to alergia?
Jeśli katar przeciąga się ponad dwa tygodnie, towarzyszy mu kichanie, łzawienie oczu, a zwykłe leczenie objawowe nie przynosi efektu, może to świadczyć o alergicznym nieżycie nosa.

Przyczyną tej choroby są uczulenia na obecne w środowisku alergeny. Do najczęstszych należą: pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, grzyby i pleśnie. Pyłki roślin odpowiadają za tzw. katar sienny, czyli sezonowy alergiczny nieżyt nosa, zależny od pory roku i pylenia danej rośliny. Pozostałe alergeny powodują objawy przez cały rok. Trzeba zaznaczyć, że alergiczny nieżyt nosa może pojawić się prawie w każdym wieku powyżej 4-5. roku życia! Uczulenie i związane z nim objawy czasem rozwijają się nawet wtedy, jeżeli dotychczas alergen był dobrze tolerowany. Dlatego w sytuacji, gdy nie można wyleczyć się z kataru lub wydaje się on nietypowy, należy skierować pacjenta do lekarza. Pomoże on rozpoznać alergiczny nieżyt nosa, zidentyfikować czynnik wywołujący uczulenie, oraz skieruje na odpowiednie leczenie. W terapii stosuje się leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy wziewne, a także – w niektórych przypadkach – immunoterapię swoistą, czyli odczulanie.

Sposoby terapii
Utarło się powiedzenie, że leczenie kataru nie przynosi żadnych efektów. Jednak nie jest ono do końca prawdą. Najważniejsze w leczeniu kataru są: odpowiednie nawilżenie dróg oddechowych i błon śluzowych oraz zapewnienie (oczywiście, na ile to możliwe) drożności nosa. Można to osiągnąć za pomocą środków farmakologicznych, dostępnych w aptece bez recepty.
Najważniejszymi lekami na katar są preparaty z ksylometazoliną lub jej podobnymi oraz środki zawierające pseudoefedrynę. Obydwie grupy leków należą do sympatykomimetyków i ich działanie jest podobne. Substancje w nich zawarte obkurczają naczynia krwionośne, zmniejszając obrzęk i ilość wydzieliny w nosie. W efekcie przywracają drożność dróg nosowych i ułatwiają oddychanie. Preparaty z pseudoefedryną są dostępne w postaci tabletek lub proszków do sporządzania roztworu, często w połączeniu z innymi substancjami, np. przeciwzapalnymi lub przeciwbólowymi. Natomiast leki zawierające ksylometazolinę lub jej podobne (nafazolinę, oksymetazolinę), występują przeważnie w postaci kropli lub aerozoli do nosa. Preparatów tych nie należy jednak stosować dłużej niż 5-7 dni, ponieważ mogą prowadzić do rozwoju zmian w śluzówce nosa i trudnego w leczeniu tzw. polekowego nieżytu nosa.

Z kolei specjalne preparaty na bazie wody morskiej lub soli fizjologicznej wspomagają nawilżanie podrażnionej śluzówki nosa i ułatwiają usuwanie zalegającej wydzieliny. Pomocne są zwłaszcza u dzieci, u których nierzadko wydzielina z nosa jest obfita i gęsta. Można również polecić olejki eteryczne do sporządzania inhalacji lub maść do smarowania podrażnionych okolic nosa.

Domowe sposoby leczenia kataru
Podstawową rzeczą, o jaką należy zadbać przy katarze, jest odpowiednie nawilżenie śluzówki nosa. Przyczynią się do tego: właściwe nawodnienie organizmu, inhalacje, a także odpowiednia wilgotność powietrza. Należy pamiętać o piciu dużej ilości (najlepiej ciepłych) napojów z dodatkiem miodu, cytryny, syropu malinowego. Znane działanie pomocnicze mają również napary z lipy lub czarnego bzu. Inhalacje nie tylko nawilżą, ale także poprawią drożność nosa. Aby zwiększyć wilgotność powietrza w domu, zwłaszcza w okresie grzewczym, trzeba wietrzyć mieszkanie, nawet w zimie. Można też stosować specjalne urządzenia do nawilżania powietrza lub nawilżać powietrze sposobami „domowymi”, np. umieszczając w pokoju garnek z gorącą, parującą wodą, najlepiej z dodatkiem olejków eterycznych.