Ból w chorobach reumatycznych

Termin „choroby reumatyczne” dotyczy wielu stanów chorobowych. Zaliczamy do nich choroby stawów, ścięgien, więzadeł, powięzi i mięśni. Wspólnym mianownikiem tych chorób jest ból zlokalizowany w układzie ruchu, stale postępujące upośledzenie funkcji, zniszczenie struktur tworzących staw, jak również tkanek pozastawowych.
Międzynarodowa Liga do Walki z Reumatyzmem opracowała listę chorób reumatycznych (gośćcowych), w której ujęto następujące choroby: reumatyczną, reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenia stawów kręgosłupa, chorobę zwyrodnieniową stawów, uszkodzenia tarcz międzykręgowych oraz choroby pozastawowe.

Choroba reumatyczna (gośćcowa) to inaczej gorączka reumatyczna. Jest to stan chorobowy wywołany przebytym zakażeniem paciorkowcem β-hemolizującym różnych narządów, np. gardła, górnych dróg oddechowych, ucha. Objawia się zapaleniem mięśnia sercowego, zapaleniem stawów, pląsawicą, rumieniem, guzkami podskórnymi.

Reumatoidalne zapalenie stawów jest nieropnym zapaleniem stawów obwodowych, najczęściej rąk i stóp, które powoduje zniekształcenia kości i tkanek miękkich stawów.

Zesztywniające zapalenia stawów kręgosłupa to proces chorobowy obejmujący przede wszystkim stawy krzyżowo-biodrowe i drobne stawy kręgosłupa. Choroba ta powoduje ograniczenie ruchomości w tych stawach na skutek nadmiernego kostnienia aparatu więzadłowego.

Choroba zwyrodnieniowa stawów (osteoarthrosis) jest chorobą powstającą w następstwie urazów, przeciążenia i wad rozwojowych stawów oraz na skutek zmian starczych występujących po 60. roku życia.

Uszkodzenia tarcz międzykręgowych (dyskopatie) objawiają się m.in. bólem w zajętym odcinku kręgosłupa, z promieniowaniem wzdłuż dróg nerwowych, a także zaburzeniami czucia powierzchniowego w postaci drętwienia, mrowienia itp.

Choroby pozastawowe zaliczone do grupy chorób reumatycznych to: zapalenia kaletek maziowych, powięzi, tkanki łącznej, mięśni, nerwów, tkanki tłuszczowej, podskórnej, ścięgien i pochewek.

Ból – piąty objaw życia
Profesor Jacek Szechiński określa ból jako piąty objaw życia. Według niego działa on jak sygnał, który powiadamia nas, że w organizmie dzieje się coś złego. Zwykle towarzyszą mu emocje: lęk, strach, gniew.

Według Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu, ból jest subiektywnym wrażeniem zmysłowym i emocjonalnym, które powstaje pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę lub zagrażających ich uszkodzeniu. W związku z tym chorzy z identycznym rozpoznaniem, identyczną aktywnością choroby i stopniem jej zaawansowania mają różne – indywidualne – reakcje bólowe.

Bóle dzielą się na ostre, które trwają do 3 miesięcy, oraz przewlekłe utrzymujące się dłużej.

Ból ostry charakteryzuje się tym, że pojawia się nagle, zazwyczaj ma określoną przyczynę oraz ścisłą lokalizację. Natomiast ból przewlekły utrzymuje się ponad 3 miesiące. W tym czasie następuje adaptacja układu nerwowego autonomicznego, ale może pojawić się depresja, może dojść do zmiany osobowości, izolacji socjalnej czy pogorszenia jakości życia.

Bóle w reumatologii
Bóle występujące w reumatologii dzieli się na organiczne: receptorowe i niereceptorowe (neuropatyczne), a także na bóle psychogenne (idiopatyczne), w których nie można zidentyfikować organicznej przyczyny.

Jak wynika z amerykańskich danych epidemiologicznych, ból przewlekły plasuje się na trzecim miejscu wśród przyczyn niezdolności do pracy. W przebiegu chorób reumatycznych towarzyszy on zapaleniu stawów, dolegliwościom stawowym. Objawia się jako rozlane, o niezbyt dobrze określonej lokalizacji pobolewania stawów, kości, mięśni i innych tkanek.

Główne grupy leków
Mediatorami chemicznymi bólu w chorobach reumatycznych są przede wszystkim produkty wyzwalane w procesie zapalnym, takie jak: prostaglandyny, histamina, bradykinina, serotonina, leukotrieny oraz cytokiny. Substancje te mogą działać stymulująco na zakończenia nerwowe.

Leki stosowane obecnie w leczeniu bólu oraz podstawowego procesu zapalnego w chorobach reumatycznych należą do pięciu głównych grup: niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), glikokortykosteroidów, leków modyfikujących/kontrolujących przebieg choroby, leków immunosupresyjnych oraz innych form immunoterapii.

Mechanizm działania
NLPZ i nienarkotyczne analgetyki (paracetamol) lub słabe opioidy (kodeina, dekstropropoksyfen, tramadol) służą do opanowania objawów bólu i sztywności. Nie mają wpływu na przebieg choroby i nie zapobiegają dalszemu postępowi. Powszechnie stosowane leki NLPZ obniżają produkcję prostaglandyn, a także powodują spadek wrażliwości aferentnych nerwów obwodowych na działanie tzw. substancji P (aktywujących powstawanie procesu zapalnego). Są zaliczane do leków tzw. pierwszego rzutu, np. ketoprofen (wykazujący najsilniejsze działanie przeciwbólowe), kwas acetylosalicylowy, diklofenak, ibuprofen, naproksen.

Glikokortykosteroidy należą do najsilniej działających leków przeciwzapalnych. Jednym z ważniejszych mechanizmów ich działania jest hamowanie napływu neutrofili i monocytów do ogniska zapalnego. Jednakże leki z tej grupy powodują liczne działania niepożądane.

Stosowanie leków modyfikujących/kontrolujących przebieg chorób reumatycznych, szczególnie w przypadku zapalenia stawów, jest procesem zasadniczym. Leki z tej grupy zmieniają podstawowe procesy patologiczne, prowadzą do zmniejszenia nasilenia objawów choroby, a czasami wywołują remisję. Wpływają na zmianę odpowiedzi immunologicznej, hamują aktywność enzymów lizosomalnych i innych mediatorów zapalenia. Do tej grupy leków należą np.: sole złota, penicylamina, sulfasalazyna, leflunomid.

Leczenie chorób reumatycznych zazwyczaj jest kompleksowe i dotyczy nie tylko farmakoterapii, ale również fizykoterapii, kinezyterapii, balneologii, psychoterapii, jak również metod ortopedycznych.

Bibliografia u autorki.