Ból – czerwone światło dla organizmu

Istnieją różne medyczne i psychologiczne sposoby łagodzenia lub zwalczania bólu, ale przede wszystkim trzeba poznać jego przyczynę. Ból może być objawem choroby, ale może się też pojawić na skutek przeciążenia (trudna sytuacja życiowa, uraz psychiczny, przemęczenie, konflikty z osobami z otoczenia itp.).

Ból jest zjawiskiem fizjologicznym, które informuje nas o zagrożeniu lub nieprawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu czy też jakiejś jego części (narządu). Jest sygnałem ostrzegawczym, który nie powinien być lekceważony, zwłaszcza wtedy, kiedy odczuwamy ból bardzo dotkliwie, albo pojawia się za każdym razem w określonych sytuacjach (np. ból w klatce piersiowej po wysiłku fizycznym; ból żołądka po zjedzeniu jakiejś konkretnej potrawy).

Uwarunkowania kulturowe i indywidualne
Ludzie różnią się między sobą siłą doznań bólowych. Istnieją różnice kulturowe w zakresie reakcji na ból, jak również różnice indywidualne. Na przykład mieszkańcy regionów śródziemnomorskich reagują bólem na temperatury, które dla mieszkańców północnej Europy są zaledwie „ciepłe”. Natomiast w każdym społeczeństwie można spotkać zarówno osoby nadwrażliwe, jak i osoby niewrażliwe na doznania czuciowe, w tym ból. Sposoby reakcji na ból są uwarunkowane nie tylko biologicznie, ale zależą w dużej mierze od indywidualnych życiowych doświadczeń każdego człowieka. Na przykład dziecko, którego rodzice byli w stosunku do niego nadmiernie troskliwi i opiekuńczy, i przesadnie reagowali na każdą – nawet bagatelną – zgłaszaną dolegliwość, może stać się bardziej wrażliwe na doznania bólowe niż jego kolega, który nawet w sytuacji, kiedy dotkliwie się zranił, słyszał od rodziców – „nie martw się, do wesela się zagoi”, „mężczyzna nie powinien płakać”, „przecież to nic nie boli”, „bądź dzielny” itp. Osoba lękliwa, skoncentrowana na sobie i swoim ciele będzie silniej przeżywała bodźce bólowe niż osoba pewna siebie, skoncentrowana na świecie zewnętrznym, realizująca własne cele, dążąca do sukcesów.

Ból a lęk
Odczuwanie bólu jest ściśle powiązane z przeżywaniem lęku. Ból ostrzega nas przed szkodliwym czynnikiem działającym na nasze ciało, a lęk – przed zachwianiem pierwszego lub drugiego prawa biologicznego (zagrożenie życia własnego lub życia gatunku). Im większy ból, tym większy lęk – przed tajemniczą chorobą, utratą zdrowia i życia. Istnieje też odwrotna zależność – im bardziej człowiek boi się, że zachoruje na groźną chorobę, tym bardziej będzie zwracał uwagę na wszelkie sygnały płynące z jego organizmu, a jego wrażliwość na doznania bólowe wzrośnie. Nikt nie jest wolny od lęku o własne życie, ale ten lęk może być zmniejszony dzięki nieświadomym, niezależnym od naszej woli mechanizmom obronnym. Dla przykładu: ktoś zaczyna odczuwać ból w klatce piersiowej; pojawia się u niego lęk, że może jest to objaw zawału serca – lęk przed groźną chorobą i śmiercią. Broniąc się przed tym lękiem, ta osoba może sobie pomyśleć: „w mojej rodzinie nikt nie chorował na serce, więc mnie to też nie grozi, to chyba ból od kręgosłupa, długo dziś siedziałem przy komputerze; właściwie to mnie tak bardzo nie boli, więc nie ma powodu robić zamieszania” itp. Takie myślenie może zmniejszyć poziom lęku i – w szczególnej sytuacji – poziom doznań bólowych (dzieje się tak tylko wtedy, jeżeli u ich podłoża leży napięcie mięśniowe powstałe na skutek wykonywanej wcześniej czynności lub silnego i/lub długotrwałego stresu). Niebezpieczeństwo płynące ze stosowania mechanizmów obronnych (m.in. zaprzeczania) polega na tym, że ktoś poważnie chory zbagatelizuje objawy bólowe i nie skorzysta z fachowej pomocy, która może mu uratować życie lub przynajmniej zmniejszyć dolegliwości, a zmuszony przez bliskich do wizyty u lekarza, nie podejmie współpracy i nie zastosuje się do zaleceń specjalisty.

Sposoby na ból
Istnieją różne medyczne i psychologiczne sposoby łagodzenia lub zwalczania bólu, ale przede wszystkim trzeba poznać jego przyczynę. Ból może być objawem choroby, ale może się też pojawić na skutek przeciążenia (trudna sytuacja życiowa, uraz psychiczny, przemęczenie, konflikty z osobami z otoczenia itp.). Jeżeli zaczynają mnie boleć zęby, mogę zacząć stosować specjalną pastę do zębów nadwrażliwych, ale jeśli ten ból nie mija, to trzeba odwiedzić stomatologa. Jeżeli przed każdym egzaminem lub sprawdzianem boli mnie brzuch lub głowa, to mogę spróbować stosować ćwiczenia relaksacyjne lub odprężyć się w inny sposób (np. słuchając muzyki), albo przekonać rodziców, żeby nie wymagali ode mnie samych piątek, albo uczyć się bardziej systematycznie, albo pójść na konsultację do psychologa, by pomógł mi lepiej radzić sobie ze stresem. W każdej jednak sytuacji pojawienia się nagłych, uporczywych, nowych, silnych czy długotrwałych doznań bólowych lepiej jest zasięgnąć porady specjalisty niż stosować na własną rękę środki przeciwbólowe lub czekać, aż samo przejdzie.

tekst:
Małgorzata Wolska, psycholog

Literatura
Kępiński A., Lęk, Warszawa 1977.
Sheridan C. L., Radmacher S. A., Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia, Warszawa 1998.