Banalne biegunki

Wywiad z doc. dr hab. med. Małgorzatą Kozłowską-Wojciechowską z Katedry Farmakognozji Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Warszawie

Biegunki – temat banalny, ale właśnie zaczyna się na nie sezon. Jakie są podstawowe objawy biegunki?

Biegunka to ponadstandardowe ilości wypróżnień w ciągu jednej doby. Jeżeli osoba, która zwykle miała jedno, dwa wypróżnienia, ma ich kilka czy kilkanaście, to znaczy, że ma biegunkę.

Wypróżnienia te charakteryzują się wodnistym lub półwodnistym stolcem. Biegunki przewlekłe, gdy pojawia się w nich treść patologiczna (śluz, ropa lub krew), muszą być absolutnie zdiagnozowane!

Przewlekłe, czyli…?

Trwające dłużej niż trzy dni. Biegunki przewlekłe i nawracające wymagają diagnostyki i ustalenia przyczyny. Jeżeli biegunka, zwłaszcza wakacyjna, występuje nagle, to należy sądzić, że doszło do zatrucia pokarmowego. Towarzyszą jej rozlane bóle brzucha, biegunka z wypróżnieniem pod ciśnieniem, często także wysoka gorączka, osłabienie, zlewne poty.

Jakie są najczęstsze przyczyny biegunek?

Infekcje przewodu pokarmowego na tle zakażeń wirusowych, bakteryjnych i pierwotniakowych.

Jak należy postępować z biegunką?

Podstawowym działaniem w leczeniu biegunek jest uzupełnianie płynów i elektrolitów. Zaleca się lekkie herbaty ziołowe, miętę, słabą zieloną herbatę, przegotowaną wodę – może być lekko osolona zwykłą solą kuchenną lub z dodatkiem specjalnych soli uzupełniających ubytek elektrolitów, zwłaszcza potasu, niekiedy magnezu czy nawet sodu.

U osób w dobrym stanie ogólnym zaleca się picie 3-4 litrów płynów dziennie. Żadnych napojów słodzonych ani gazowanych, żadnych soków owocowych ani warzywnych, bo one nasilają dolegliwości. Najlepiej pić niegazowaną wodę mineralną. Tu uwaga: wody powinny być średnio zmineralizowane.

Druga sprawa to ścisła dieta. Należy unikać pokarmów stałych; najlepiej jeść kleiki, np. ryżowy, mus jabłkowy lub tzw. marchwiankę.

Dobrze jest zastosować jelitowe środki przeciwbakteryjne, tzw. enteroseptyki. Jeśli sytuacja tego wymaga (pacjent jest w podróży czy też ma ważne obowiązki), warto stosować preparaty dostępne bez recepty. Nie ma wątpliwości, że skrócą one czas trwania biegunki.

Jeżeli biegunce towarzyszą kurczowe bóle brzucha, z powodzeniem można zastosować leki rozkurczowe.

Gdy liczba wypróżnień znormalizuje się, można powoli wzbogacać dietę podając choremu najpierw gorzką herbatę, kleiki i suchary oraz – jeśli ich tolerancja będzie dobra – stopniowo dodawać kolejne potrawy, aż do powrotu do prawidłowego, zdrowego żywienia.

W jakich przypadkach stosuje się antybiotyki?

Antybiotykoterapii – i to w ograniczonym zakresie – wymagają biegunki u noworodków i niemowląt poniżej 3. miesiąca życia wywołane przez infekcję bakteryjną. Ponadto u chorych z obniżoną odpornością oraz u dzieci i dorosłych, gdy mamy do czynienia z rozpoznaną bakterią w stolcu, np. salmonellozą czy czerwonką.

Biegunka rzecz niby banalna, ale bywa groźna. Kiedy należy wezwać lekarza?

Wzywamy bezzwłocznie lekarza, gdy objawy świadczą o silnym zatruciu pokarmowym i gwałtownym przebiegu biegunki, czyli: gdy nasilenie biegunki jest duże – kilkanaście, nawet kilkadziesiąt wypróżnień na dobę, gdy stolec jest luźny, wodnisty, często zawiera śluz, niekiedy krew (czerwonka, posocznica), gdy występują silne kurczowe bóle brzucha, wymioty, a także zaburzenia świadomości.

Tu należy podkreślić, że biegunka może przebiegać z gorączką lub bez, więc brak gorączki nie musi świadczyć o lekkim przebiegu biegunki.

A leki bez recepty?

Takich środków jest sporo na rynku. Najlepsze są tzw. preparaty zapierające, czyli takie, które działają na zasadzie absorpcyjnej. Preparaty mające zdolność absorbowania, czyli zatrzymywania wody w organizmie, to istota leczenia biegunki. Nie wolno dopuścić do odwodnienia. Podczas biegunki woda z jelita nie wchłania się, jak to się dzieje, gdy wszystko jest porządku. Dlatego tak ważne jest uzupełnianie jej niedoboru. Często tego rodzaju preparaty plus leki antybakteryjne – także dostępne bez recepty – wystarczają, by opanować sytuację. Wakacyjne biegunki to z reguły biegunki jednodniowe. Jeżeli jednak bierzemy leki, a biegunka nie ustępuje, to bezwzględnie trzeba się udać do lekarza. I to nie zwlekając!

Kiedyś brało się po prostu węgiel…

I ten węgiel, moim zdaniem, jest nadal środkiem bezpiecznym i skutecznym. Gdy się wyjeżdża na urlop, powinno się zabrać go ze sobą. Węgiel jest doskonałym absorbentem, czyli wchłania zarówno wodę, jak i toksyny. Trzeba go brać w odpowiednich ilościach: zawsze duża dawka na początku, potem co 2-3 godziny połowa dawki pierwszej.

Biegunka u małego dziecka to zawsze poważny problem i należy się skonsultować z lekarzem…

Tak, gdyż u małego dziecka bardzo szybko dochodzi do odwodnienia. Podobnie u ludzi starszych. Każda biegunka może w krótkim czasie stać się sprawą poważną, nawet bardzo poważną.

Biegunka nie zawsze jest skutkiem zatrucia pokarmowego. Bywa sygnałem choroby bądź objawem towarzyszącym?

Oczywiście. Dlatego jeżeli jesteśmy przekonani, że nie zjedliśmy niczego, co mogło nam zaszkodzić, a mamy biegunkę, należy jak najszybciej ją zdiagnozować. Nasze jelito jest bardzo czułym narządem i reaguje na wszystko, co dzieje się w organizmie. Gorączce z reguły towarzyszy zaparcie, gdyż wysoka temperatura sprzyja odwodnieniu. Bywa też, że u niektórych dzieci biegunka towarzyszy gorączce, która pojawiła się przy przeziębieniu czy anginie. Takie objawy na ogół miją wraz z dorastaniem. Powodem biegunki może być także stres, zdenerwowanie. To reaktywna biegunka. Takim pacjentom można podać preparaty działające na ścianę jelita, by zmniejszyć jego pobudliwość do kurczenia. Oczywiście, są to zupełnie inne środki, absolutnie nie można podawać leków przeciwbakteryjnych.

Dziękuję za rozmowę.