Antyoksydacyjna bariera organizmu


W wyniku nadmiernego wzrostu stężeń reaktywnych form tlenu (RFT), zwanych również wolnymi rodnikami (WR), powstaje w organizmie tzw. stres oksydacyjny, który przyczynia się do wielu chorób cywilizacyjnych, m.in. chorób degeneracyjnych mózgu, miażdżycy, cukrzycy, zaćmy, przewlekłych stanów zapalnych, nowotworów.

Przed destrukcyjnym działaniem WR nasz organizm chronią mechanizmy przeciwutleniające, w skład których wchodzą: enzymy, białka sekwestrujące metale, związki niskocząsteczkowe oraz witaminy C, E i A.

Enzymatyczne antyoksydanty
Podstawowym enzymem o aktywności antyoksydacyjnej jest dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), która eliminuje ze środowiska komórki RFT i ich pochodne poprzez dysmutację anionorodnika ponadtlenkowego w nadtlenek wodoru. Najwięcej SOD znajduje się w hepatocytach, jądrach i krwinkach czerwonych.

Nadtlenek wodoru jest rozkładany do wody i tlenu z udziałem kolejnych enzymów o aktywności przeciwutleniającej: peroksydaz lub katalazy (CAT). Reakcja dysproporcjonowania H2O2 katalizowana przez peroksydazę glutationową (GPx), występującą w tkankach zwierząt, wymaga obecności glutationu (GSH).

GPx ma większe powinowactwo do H2O2 niż CAT, i to GPx usuwa w większości powstający w komórkach nadtlenek wodoru. Dopiero przy dużych stężeniach H2O2 tę detoksykacyjną rolę przejmuje katalaza. Występuje ona głównie w peroksysomach komórek eukariotycznych, z czego największą aktywność wykazuje w wątrobie, nerkach, erytrocytach, szpiku i błonach śluzowych.

Mikroelementy, tj. mangan, cynk, miedź i selen, choć zasadniczo nie wykazują działania przeciwutleniającego, to jednak ich niedobór obniża aktywność enzymów antyoksydacyjnych. Miedź, cynk i mangan są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania SOD, a od dostępności selenu zależy aktywność GPx.

Nieenzymatyczne układy antyoksydacyjne
Do nieenzymatycznych układów antyoksydacyjnych należą białka wiążące jony metali grup przejściowych (np. żelaza, miedzi, manganu), a także antyoksydanty, zwane „zmiataczami WR” (np. glutation, bilirubina, kwas moczowy, melatonina, kwas askorbinowy, tokoferol, karoten itp.).

Wolne jony metali przejściowych, a szczególnie żelaza i miedzi, w obecności związków redukujących sprzyjają peroksydacji lipidów i uszkodzeniom DNA. Metale te mogą nawet w bardzo małych ilościach katalizować reakcje powstawania najgroźniejszego z WR – rodnika hydroksylowego:

Fe2+ + H2O2 → Fe3+ + OH• + OH- (reakcja Fentona)

Fe3+ + O2-• → Fe2+ + O2 (regeneracja żelaza 2+)

Sumując powyższe reakcje, otrzymujemy reakcję Habera-Weissa katalizowaną przez jony lub kompleksy żelaza:

O2-•+ H2O2 — Fe2+/Fe3+→ OH• + OH- + O2

Ten cykl reakcji Fentona mogą też katalizować inne jony metali – zwłaszcza miedzi, ale także kobaltu, niklu, manganu i chromu – obecne w wodzie lub występujące jako zanieczyszczenia środowiska. Organizm wykształcił szereg mechanizmów wiążących metale, gdyż jony tych metali związane z białkami nie są zdolne do katalizowania reakcji cyklu Fentona i tworzenia RFT.

Żelazo po wchłonięciu z przewodu pokarmowego jest wyłapywane przez ferrytynę błony śluzowej jelita i magazynowane w postaci jonów Fe3+. Zapobiega to pozabiałkowej akumulacji jonów żelaza. Dalej Fe może być przekazywane do osocza białku transportującemu (transferynie), które wiążąc jony żelaza zatrzymuje lub opóźnia ich udział w reakcjach Fentona i Habera-Weissa, a tym samym hamuje peroksydację lipidów. Także laktoferyna, białko występujące w leukocytach obojętnochłonnych, posiada zdolność wychwytywania jonów żelaza z ferrytyny.

Podobnie jony miedzi są wiązane przez specyficzne białko osoczowe, ceruloplazminę, a także, w mniejszym stopniu, przez metalotioneinę, albuminy, transkupreinę czy aminokwasy. Ceruloplazmina katalizuje również utlenianie jonów Fe2+, co ułatwia wiązanie żelaza do transferyny i zapobiega tym samym powstawaniu anionorodnika ponadtlenkowego. Ceruloplazmina posiada wysoką zdolność antyoksydacyjną, ponieważ może bezpośrednio wychwytywać jony ponadtlenkowe. Natomiast albumina jest określana mianem „samobójczego antyoksydanta” lub „białka-kamikadze”, gdyż poddaje się destrukcyjnym reakcjom z RFT, chroniąc makromolekuły ważne fizjologicznie dla komórki.

Zdolność do wiązania jonów metali przejściowych posiada także kwas moczowy, powstający z hipoksantyny pod wpływem oksydazy ksantynowej jako końcowy produkt przemiany puryn. Tworzy on stabilne kompleksy z jonami żelaza, miedzi i manganu. Kwas moczowy eliminuje też rodniki hydroksylowe, rodniki azotowe, nadtlenki lipidowe i tlen singletowy, utleniając się jednocześnie do alantoiny. Reaguje także z nadtlenoazotynem i jest odpowiedzialny za całkowitą zdolność przeciwutleniającą ludzkiego osocza.

Innym endogennym związkiem o właściwościach anytoksydacyjnych jest bilirubina, końcowy produkt przemiany hemu, która wraz z albuminą chroni kwas linolenowy przed peroksydacją oraz reaguje z rodnikami nadtlenkowymi i dezaktywuje tlen singletowy.

Glutation (GSH), endogenny tripeptydowy antyoksydant, zawiera reaktywną grupę tiolową – SH. Dzięki niej GSH może ulec utlenieniu do disulfidu glutationu (GSSG). Reakcja ta przebiega na drodze nieenzymatycznej lub z udziałem opisywanej wyżej peroksydazy glutationowej (GPx), gdy czynnikiem utleniającym jest H2O2 lub nadtlenki organiczne.

Glutation pełni w komórce rolę „bufora tiolowego”. Jego podstawową funkcją jest utrzymywanie grup tiolowych białek w stanie zredukowanym. Jest to niezbędne dla aktywności funkcjonalnej wielu białek. GSH występuje we wszystkich komórkach eukariotycznych w znacznych ilościach (1-10 mmoli/l). Ponadto bierze udział w odtwarzaniu uszkodzonych makromolekuł komórkowych oraz wykazuje zdolność do regenerowania innych silnych antyoksydantów, np. witaminy C. Natomiast podczas reakcji z ksenobiotykami GSH sprzyja detoksykacji organizmu.

Innym związkiem o aktywności przeciwutleniającej jest ubichinon, zwany koenzymem Q (UQ). U człowieka jest to głównie UQ10, zawierający 10 reszt izoprenowych. Zlokalizowany jest głównie w mitochondriach, a także w jądrach komórkowych, siateczce endoplazmatycznej i cytoplazmie. W surowicy krwi występuje w formie zredukowanej UQ10H2, połączonej z lipoproteinami, i wykazuje trzy razy większą aktywność od formy utlenionej UQ10. Ubichinon jest ogniwem łańcucha oddechowego i transportuje protony przez mitochondrialną błonę wewnętrzną, przez co staje się odpowiedzialny za uwalnianie O2-•.

Związek ten zmiata również tlen singletowy i chroni przed peroksydacją lipoproteiny o małej gęstości, lipidy oraz inne biomolekuły. Ma to ogromne znacznie w profilaktyce miażdżycy. Dzięki tym właściwościom UQ jest uznawany za najważniejszy antyoksydant frakcji lipidowych. UQ10H2 bierze także udział w regeneracji α-tokoferolu z jego rodników α-tokoferolowych.

Ostatnio wiele badań prowadzi się nad melatoniną. Hormon ten ma silne właściwości przeciwutleniające in vitro i może zmiatać różne RFT zarówno w fazie wodnej, jak i lipidowej. Melatonina neutralizuje rodniki nadtlenkowe efektywniej niż witamina E oraz rodniki hydroksylowe skuteczniej niż GSH. Potrafi również hamować peroksydację lipidów.

Jednakże in vivo stężenie melatoniny jest stosunkowo niskie, aby mogła ona pełnić funkcję istotnego antyoksydanta w organizmie człowieka.

tekst:
mgr Alicja Antoniszyn
Piśmiennictwo u autorki.

4.7/5 - (52 votes)

Nikt nie pyta Cię o zdanie, weź udział w Teście Zaufania!

To 5 najczęściej kupowanych leków na grypę i przeziębienie. Pokazujemy je w kolejności alfabetycznej.

ASPIRIN C/BAYER | FERVEX | GRIPEX | IBUPROM | THERAFLU

Do którego z nich masz zaufanie? Prosimy, oceń wszystkie.
Dziękujemy za Twoją opinię.

Leave a Comment

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH