Ojcowie i synowie

Dla chłopców relacje z ojcem są niezwykle ważne. Kształtują bowiem ich wyobrażenia o sobie jako mężczyznach, mają także wpływ na ich osobiste i zawodowe wybory.

W wychowaniu dzieci ważne są nie tylko relacje między każdym z rodziców a dzieckiem, ale również – często niedoceniane przez dorosłych – relacje między ojcem a matką. Wzajemnie wspierający się rodzice stanowią solidne oparcie dla rozwijającego się chłopca. Ojciec, który otacza swoją żonę miłością, opieką, okazuje jej szacunek, buduje autorytet matki i tworzy matrycę dla przyszłych relacji swojego syna z innymi kobietami. Natomiast matka, która jest serdeczna, docenia ojca, buduje poczucie własnej wartości syna.

Ojcostwo
W relacji ojca z synem mniej jest emocji, natomiast więcej spokoju i racjonalnego pierwiastka. Ojciec nie ma tak silnej potrzeby ochraniania dziecka jak matka; pragnie pokazywać mu świat. Dzięki temu dziecko otrzymuje od mężczyzny zachętę do aktywności, zabawy, eksperymentowania, uczenia się i zdobywania nowych umiejętności.

Mężczyzna trudności i niepowodzenia dziecka traktuje jako konkretny problem do rozwiązania. Pokazuje, że są one sprawą naturalną, nie świadczą o ułomności dziecka ani o szczególnej wrogości otaczającego świata. Tak zmotywowane dziecko nabiera wiary we własne siły, buduje poczucie własnej wartości i zaufanie do świata.

Współcześni mężczyźni mają bardzo różne wyobrażenie na temat ojcostwa. Część z nich traktuje swoje dzieci jak kolegów, część jak podwładnych, czasami – nie czując się dostatecznie pewnie w roli ojca –  wycofują się z wychowywania swoich potomków. Poniżej kilka przykładów tych relacji.

Tata kumpel
Wojtek ma dopiero 5 lat, a mimo to tata traktuje go jak kumpla. Chłopiec często towarzyszy ojcu przy pracy i podczas spotkań z kolegami. W czasie rodzinnych przyjęć uczestniczy w dyskusjach dorosłych. Uważnie ich obserwuje, podpatruje gesty, zapamiętuje trudne do zrozumienia słowa i zwroty. Później je powtarza, często bez zrozumienia i w nieodpowiednim kontekście. Im większa nieadekwatność, tym większa radość dorosłych.

Gdy Wojtek buduje coś z klocków lub rysuje, tata przygląda się tym zabawom bez zainteresowania. Gdy tata pracuje, Wojtek siada obok niego i naśladuje jego czynności. Tak jak on rysuje projekty, robi wyliczenia. Tata jest dumny z syna i wierzy, że w przyszłości pójdzie w jego ślady i zostanie inżynierem.

Chłopiec uczestniczy w rozmowach rodziców, zawsze może przekonywać ich do swoich racji. Jeżeli jego argumenty okażą się trafne, rodzice postępują zgodnie z jego wolą. Gdy mama nie jest przekonana do rodzicielskich ustępstw, tata, puszczając porozumiewawcze oko do syna, bierze na siebie przekonanie jej. Między ojcem i synem zawiązała się męska koalicja, bo kobiety na wielu rzeczach się nie znają i zwykle przesadzają.

Mały Wojtek niezbyt chętnie chodzi do przedszkola. Zabawy z dziećmi, piosenki, wierszyki nudzą go. Dla taty to kolejny dowód, że chłopiec jest rozwinięty nad wiek i ma prawdziwe męskie zainteresowania.

Tata autokrata
Tata Pawła zawsze był blisko niego, pouczał, poprawiał. Gdy coś się nie udawało, krytykował, żartował, czasami zawstydzał. To on zawsze najlepiej wiedział, w co warto się bawić, a które zabawy są stratą czasu. Ojciec czuwa również nad edukacją chłopca. Sprawdza mu zeszyty, chodzi na zebrania. Chce trzymać rękę na pulsie, bo przecież doskonale pamięta z dzieciństwa, czego i jakimi metodami nauczył się szybko i skutecznie. Wie też, na które przedmioty warto poświęcać czas, a które się synowi do niczego nie przydadzą.

Tata chce, żeby chłopiec był odważny, twardy i samodzielny. Niecierpliwi się, gdy Paweł skarży się na docinki kolegów. Nakłania go do zdecydowanych reakcji. Czasami dochodzi do słownych potyczek między rodzicami. Zdaniem taty mama Pawła niepotrzebnie się nad nim rozczula.

Tata nieobecny
Szymek ma 11 lat i wychowuje się w pełnej rodzinie. Niedawno urodziła mu się siostrzyczka. Mama jest na urlopie macierzyńskim, a tata wziął na siebie zadanie utrzymania całej czwórki. Zwykle wraca do domu późnym wieczorem i nie widzi się z dziećmi. Gdy zdarza mu się przyjść wcześniej, i tak pozostaje nieobecny. Po zjedzeniu obiadu włącza komputer i wraca do pracy. Gdy jest zmęczony, odpoczywa przed telewizorem lub drzemie z gazetą w ręku. Mama Szymka coraz częściej skarży się, że ma wszystkiego dość, że wszystko jest na jej głowie. Chłopiec coraz częściej słyszy jej nawoływania: „zrób z nim lekcje”, „dopilnuj”, „nie pozwól”. Gdy tata pojawia się obok niego, patrzą na siebie trochę bezradnie. Szymek nie wie, o co miałby tatę poprosić, z kolei tata nie wie, na czym miałaby polegać jego interwencja. Zwykle, gdy zaczynają dochodzić do porozumienia, wkracza mama, bo ona zawsze wie coś, o czym tata nie ma pojęcia. Szymek jest bardzo zainteresowany pracą swojego taty, chętnie też obejrzałby z nim mecz w telewizji. Jednak gdy próbuje się do niego zbliżyć, czuje się nie w porządku wobec swojej mamy. Ulega jej wyobrażeniu, że tata nic nie robi, podczas gdy ona jest zapracowana i zmęczona.

Widoki na przyszłość
Kim będą chłopcy, gdy dorosną? Jak ich doświadczenia w relacjach z rodzicami wpłyną na wyobrażenia o sobie jako mężczyznach, na ich osobiste życie, na zawodowe wybory?

Wojtek może stracić okazję do zawarcia ważnych i bardzo rozwijających relacji z rówieśnikami. Zawsze będzie od nich dojrzalszy i poważniejszy. Trudno mu będzie angażować się i cieszyć zabawami w gronie rówieśników. Jak to poczucie wyobcowania wpłynie po latach na jego relacje z innymi, na przykład z kolegami w pracy? Być może, jeśli tata konsekwentnie będzie wciągał go w krąg własnych zainteresowań, nikt nie dostrzeże jego prawdziwych talentów. Jeśli rzeczywiście odnajdzie się, krocząc zawodową ścieżką wytyczoną przez ojca, to można powiedzieć, że będzie miał szczęście. Może się jednak okazać, że w swojej pracy nie znajdzie tyle satysfakcji i nie odniesie tylu sukcesów co jego tata. A wtedy będzie żył w cieniu wielkiego ojca.

Również dorosłemu Pawłowi może być trudno wywalczyć sobie prawo do samodzielnych decyzji, które nie będą przystawały do wyobrażenia ojca o tym, jak powinien żyć jego syn. Krytykowany i niezachęcany do samodzielności może być jako dorosły nieśmiały i niepewny. Niska samoocena będzie wpływała na jego osobiste i zawodowe życie. W okresie dojrzewania być może będzie się buntował przeciwko ojcu, wciąż jednak pozostając w kręgu jego wpływu. A jeśli zdobędzie się na realizację swojego własnego planu, czy będzie miał poczucie pełnowartościowości swoich wyborów? A może nieustannie będzie rywalizował z ojcem, próbując mu udowodnić, że postępuje słusznie?

Dorosłemu Szymonowi może brakować wzorca mężczyzny. Będzie się identyfikował z matką, która odgrywała role obojga rodziców. Dorastającemu mężczyźnie trudno jest odwoływać się do wzoru dzielnej, zaradnej, pracowitej kobiety. Szymon może w przyszłości sprawiać kłopoty wychowawcze, ulegając wpływom rówieśników. Być może będzie miał mniejszą motywację do nauki, do wysiłku związanego z pokonywaniem trudności. Gdy dorośnie, może unikać podejmowania typowo męskich ról, będzie się bał wziąć odpowiedzialność
za siebie i swoją rodzinę.