“Potop” Pawła Merwarta – Zagadkowa ikonografia

Lwowska Galeria Sztuki to istny labirynt wypełniony dziełami sztuki. Przy którym z nich warto się zatrzymać?

Odnalezienie ciekawych obrazów na dużej wystawie wymaga sporego wysiłku. Bogactwo i różnorodność zbiorów utrudnia poruszanie się wśród prac.

Lwowska Galeria Sztuki, dawna Galeria Obrazów, nie jest pod tym względem żadnym ewenementem w Europie. Po przeszło stu latach swojego istnienia nadal wydaje się być dla wielu terra incognita.

Znawca literatury
Wśród prezentowanych w lwowskiej galerii prac znajdują się cenne przykłady malarstwa europejskiego. Dzieła znanych artystów, jakie można odnaleźć we wnętrzach galerii, są najlepszą rekomendacją dla kolekcji gromadzonej we Lwowie od 1902 roku. Ale to nie jedyny atut tych zbiorów. O ich wartości stanowi także tematyka danego dzieła. Unikatowość rozwiązań ikonograficznych poszczególnych obrazów powoduje, że są one często traktowane, jakby były pewnego rodzaju zagadką. Przykładem takiej realizacji jest „Potop” Pawła Merwarta (1855-1902), francuskiego malarza polskiego pochodzenia.

Kompozycja ta powstała w 1881 roku, gdy artysta był już absolwentem kilku akademii. Jako dojrzały i wykształcony człowiek obracający się w kręgu paryskiej société, Merwart dobrze wiedział, co powinien wykorzystać w swojej kolejnej pracy. W pełni świadomy umiejętności zdobytych podczas nauk w Wiedniu, Grazu, Monachium i Düsseldorfie oraz zasad warsztatu poznawanego w tym okresie na studiach w École des Beaux-Arts w Paryżu (1877-1884) zdecydował się zademonstrować swoją doskonałą znajomość współczesnej mu literatury. Dzięki temu powstała kolejna praca, która potwierdziła istnienie silnych związków pomiędzy sztukami plastycznymi a dziełami literackimi.

Inspiracja poematem
W tym przypadku pomostem łączącym te dwa odmienne obszary twórczości stało się przenikanie wątków z literatury do ikonografii. Obraz Merwarta jest malarską wersją historii stworzonej przez francuskiego romantyka, Alfreda de Vigny, w jego poemacie zatytułowanym „Le Déluge” („Potop”).

Zarówno w tekście Francuza, który został opublikowany z innymi jego wierszami w 1827 roku, jak również na obrazie Merwarta można odnaleźć zupełnie nową wizję biblijnej opowieści z Księgi Rodzaju. Jej bohaterami nie są Noe, jego żona czy synowie. Ich miejsce zajęła córka Noego, Sara, której nie znajdziemy w Starym Testamencie. Z tego powodu w obu tych dziełach, poetyckim i malarskim, pojawiła się pozabiblijna wykładnia znaczenia potopu w dziejach ludzkości.

Malarska opowieść
Paweł Merwart stworzył w swojej pracy zupełnie nowy obraz zagłady. W kameralnej dwuosobowej scenie malarz oddał tragizm biblijnej historii nie poprzez kataklizm, jak np. w kompozycjach fresków Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej, ale poprzez ukazanie sceny pożegnania kochanków pośród spienionych fal.

Na obrazie widać dwie niemal nagie postacie. Jedna z nich to mężczyzna, który próbuje utrzymać równowagę i iść przez wzburzone wody. Druga postać to kobieta, której ciało opada na barki niosącego ją kochanka. Jej omdlałe ręce, bezwładne nogi utrudniają mężczyźnie zapanowanie nad siłą fal. Mimo to on dalej dźwiga obumarłe ciało swojej ukochanej, która z miłości do niego sprzeciwiła się Bogu. Sara wolała bowiem zginąć niż ocalić siebie i przetrwać potop na arce ojca bez ukochanego.

Ta malarska historia związku była, podobnie jak tekst de Vigny’ego, opowieścią o miłości dwojga ludzi, a nie o pochłonięciu świata przez wody potopu. Ukazana na obrazie śmierć Sary stała się pewnego rodzaju symbolem zupełnie nowej koncepcji myślenia o człowieku. Według niej najwyższą wartością ludzi stała się wolność i samostanowienie o sobie, a nie zależność od Boga.

Trwająca do dziś fascynacja obrazem Pawła Merwarta pokazuje, że ta idea była bliska nie tylko romantykom, ale także następnym pokoleniom.

Warto zobaczyć

Lwowska Galeria Sztuki to nie tylko niezwykle bogata kolekcja polskiego malarstwa. Znajdują się tu dzieła twórców niemal z całej Europy. Wśród nich są m.in. przykłady z włoskiego renesansu („Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny Aleksandryjskiej” ze szkoły Gentile da Fabriano), malarstwa weneckiego („Portret mężczyzny” Tycjana), czy nurtu caravaggionizmu (np. „Zakochana para” oraz „Starzec i młodzieniec” Pietro della Vecchia), w tym jedyna w kolekcji na wschodzie Europy praca Georges’a de La Toura „U lichwiarza” (1619-1620).

Ponadto na ekspozycji nie brakuje dzieł takiej klasy artystów, jak Peter Paul Rubens („Portret mężczyzny”), Anton Rafael Mengs („Portret grawera Francesco Bartolozzi”), czy Francisco Goya („Maya na balkonie”).