Zapalenie kości i stawów

Ze względu na gęstą strukturę i stosunkowo słabe ukrwienie kość może stać się rezerwuarem zarazków. Dlatego nie wolno lekceważyć nawet pozornie banalnych zakażeń. Niewyleczone zakażenie kości może się utrzymywać przez wiele lat.

Ogólnie rzecz ujmując, procesy zapalne toczące się w układzie kostno-stawowym możemy podzielić na infekcyjne oraz nieinfekcyjne.

W przypadku zapalenia stawu procesem chorobowym mogą być dotknięte zarówno jego elementy kostne, jak i chrząstka czy błona maziowa. Niekiedy towarzyszy temu zapalenie kaletek stawowych. Konkretny obraz zależy od rodzaju zapalenia i danego przypadku. Nie zawsze dochodzi do zajęcia wszystkich elementów stawu, a zmiany zapalne mogą być różnie nasilone w jego poszczególnych częściach. W przypadku infekcyjnego zapalenia kości proces zapalny zazwyczaj zajmuje jamę szpikową oraz okolice nasad kości, zaś w przypadku zapaleń nieinfekcyjnych okolice przystawowe.

Zapalenia infekcyjne
W przypadku zapalenia kości czynnikami zakaźnymi mogą być bakterie i grzyby, a w przypadku stawów także niektóre wirusy. Zakażenie może mieć różne objawy – od całkiem niespecyficznych, jak zmęczenie czy chudnięcie, po typowe oznaki zapalenia, jak zaczerwienie, ból, obrzęk i gorączka. Czynnikami ryzyka są m.in. zakażenia tkanek sąsiadujących z kością, uszkodzenia kości i stawów z przerwaniem ciągłości tkanek, niektóre choroby ogólnoustrojowe, np. cukrzyca.

Leczenie zakażeń bakteryjnych bądź grzybiczych polega na podawaniu środków zwalczających wspomniane drobnoustroje. Ze względu na zbitą strukturę kości penetracja leku do miejsca zakażenia może być utrudniona. Zazwyczaj infekcje kości wymagają leczenia szpitalnego po określeniu wrażliwości zarazka na dany lek. Czasem jednak zdarza się, że konieczna jest amputacja fragmentu kończyny.

Zapalenia nieinfekcyjne
Mogą one mieć różne przyczyny: choroby reumatoidalne, choroby tkanki łącznej czy choroby metaboliczne i inne. W przyjętej u nas terminologii zmiany zwyrodnieniowe nie są zaliczane do zmian zapalnych. Choć istnieje postać zapalna zmian zwyrodnieniowych, to jednak ogólnie są one klasyfikowane jako odrębna jednostka chorobowa. Nieco bardziej pragmatyczna jest terminologia angielska, w której termin arthritis obejmuje wszelkie nieprawidłowości stawów na skutek procesu zapalnego (również infekcyjnego), metabolicznego i zwyrodnieniowego. Takie podejście jest o tyle uzasadnione, że objawy kliniczne oraz metody leczenia tych patologii są często podobne.

Dominującymi objawami są: stały lub okresowy ból oraz mniejsze lub większe upośledzenie funkcji stawu. Czasem po charakterze bólu można podejrzewać rodzaj choroby, jednak dokładna diagnoza wymaga badania klinicznego uzupełnionego badaniami obrazowymi i laboratoryjnymi. Na przykład ból poranny połączony z uczuciem sztywności może wskazywać na zapalenie stawów, natomiast bóle po długotrwałym bezruchu pojawiające się przy ruchach mogą sugerować zmiany zwyrodnieniowe.

W przypadku zapaleń infekcyjnych leczenie polega zazwyczaj na podawaniu antybiotyków. Niekiedy konieczne jest wykonanie zabiegu chirurgicznego, aby dostarczyć lek do jamy szpikowej kości, gdzie ze względu na dobre ukrwienie infekcja może łatwiej się rozwijać. W przypadku infekcyjnego zapalenia stawu konieczne bywa usunięcie ropnego płynu z jamy stawowej.

Choroby reumatoidalne
W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa czy niektórych innych chorób reumatoidalnych bądź układowych zasadnicze znaczenie ma nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na własne tkanki. Leczenie jest tu bardzo zróżnicowane i niestety w większości przypadków nie do końca skuteczne; mechanizmy tych chorób nie są dostatecznie poznane. W niektórych postaciach chorób reumatoidalnych nie jest możliwe wdrożenie leczenia usuwającego pierwotną przyczynę choroby. Stosuje się wówczas leczenie objawowe mające na celu złagodzenie dolegliwości i umożliwienie choremu w miarę normalnego funkcjonowania.

Zmiany zwyrodnieniowe
Choć zmiany zwyrodnieniowe, z wyjątkiem ich postaci zapalnej, nie spełniają kryteriów procesu zapalnego, warto o nich wspomnieć. W tych chorobach leczenie jest praktycznie wyłącznie objawowe, natomiast w przypadku cięższych zmian konieczny jest przeszczep zniszczonej chrząstki lub wstawienie endoprotezy stawu.

Leki przeciwzapalne i przeciwbólowe
Jak już wspomniano wcześniej, najczęstszym objawem wszelkich przypadków zapalenia stawów czy kości – niezależnie od ich etiologii – jest ból. Aby go złagodzić, powszechnie stosuje się leki z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych. Mogą stanowić one podstawę terapii w leczeniu objawowym nieinfekcyjnych zapaleń stawów, w innych przypadkach stosuje się je niekiedy jako uzupełnienie zasadniczego leczenia.

Wiele niesterydowych leków przeciwzapalnych należy do grupy leków OTC, czyli preparatów wydawanych bez recepty. Ich użycie powinno być skonsultowane z lekarzem ze względu na możliwe interakcje i działania niepożądane. Czasem pacjenci stosują nadmierne ilości leków z tej grupy łącząc ze sobą preparaty o takim samym mechanizmie działania, co zwykle nasila działania niepożądane i daje mały efekt terapeutyczny. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, należy łączyć środki przeciwbólowe działające w różny sposób; zmniejsza to ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych. Ma to duże znaczenie zwłaszcza przy dłuższym stosowaniu leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Warto przy tym pamiętać, że szeroko rozumiane procesy zapalne w układzie kostno-stawowym często mają charakter przewlekły.