Zakażenia układu moczowego u kobiet

Zakażenia układu moczowego obejmują bardzo niejednorodną grupę chorób. Mieszczą się w niej zarówno proste infekcje (głównie bakteryjne), jak i stany zapalne wtórne do innych patologii występujących w układzie moczowym.

Zakażenie rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych oraz wyników badania ogólnego moczu i posiewu moczu.

Przyczyny
Analizując przyczyny występowania zakażeń układu moczowego powinniśmy oprzeć się na ich podziale. Wyróżniamy zakażenia proste i złożone. Proste są łatwe w leczeniu, które zwykle ogranicza się do krótkotrwałej antybiotykoterapii i terapii objawowej. Zakażenia złożone (wtórne) wywoływane są często szczepami opornymi na leczenie. Skuteczna terapia wymaga zazwyczaj usunięcia pierwotnej przyczyny wystąpienia infekcji (np. powikłań po zabiegach na drogach moczowych, zakażeń w przebiegu kamicy moczowej, wad anatomicznych czy nowotworów).

Według innego podziału wyróżnia się zakażenia dolnych dróg moczowych (obejmujące zwykle „proste zakażenia”, takie jak zapalenie cewki moczowej czy pęcherza moczowego) i zakażenia górnych dróg moczowych (obejmujące poważne stany chorobowe, m.in. ostre i przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek czy roponercze).

Klasyfikując zakażenia układu moczowego, należy również uwzględnić rodzaje drobnoustrojów wywołujących je – bakterii, grzybów, chlamydii, riketsji, mykoplazm i wirusów. Istotna jest także droga wniknięcia drobnoustrojów – wstępująca lub krwiopochodna.

Poza czynnikami w obrębie układu moczowego powstaniu jego zakażenia sprzyjają: cukrzyca, nadużywanie niesterydowych leków przeciwzapalnych, zaburzenia odporności, stany zapalne organizmu, nadciśnienie tętnicze czy ciąża.

Zapalenia dolnych dróg moczowych
Powszechnie występującym problemem są zapalenia pęcherza moczowego i cewki moczowej u kobiet. Spowodowane jest to ich budową anatomiczną: relatywnie krótką cewką moczową, bliskością ujścia zewnętrznego cewki moczowej, przedsionka cewki i odbytu.

Diagnostyka
Do objawów zapalenia cewki moczowej i pęcherza moczowego należy częstomocz z występowaniem parć naglących. Charakterystyczne jest także występowanie objawów bólowych (dyzurycznych) w podbrzuszu i okolicy cewki przy mikcji, a także gorączka, nudności i krwiomocz.

Stwierdzenie u chorego wysokiej gorączki z towarzyszącymi dreszczami wskazuje na wystąpienie ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek.

Opisane objawy (m.in. dyzuryczne) mogą występować w innych stanach chorobowych, stąd dla potwierdzenia diagnozy zaleca się wykonanie badań moczu.

Podwyższona liczba białych krwinek w osadzie moczu wskazuje na stan zapalny. Często w zapaleniu pęcherza występuje też podwyższona liczba czerwonych krwinek, jednak stwierdzenie krwinkomoczu obliguje do dalszej diagnostyki różnicowej w celu wykluczenia innych stanów chorobowych w układzie moczowym.

Warto zwrócić uwagę, że stwierdzenie bakterii w moczu nie jest jednoznaczne z rozpoznaniem zakażenia układu moczowego. Dla potwierdzenia diagnozy powinno się – w prawidłowo pobranej próbce moczu (z pierwszej porannej mikcji, ze środkowego strumienia) – stwierdzić znamienną bakteriurię (100 000 bakterii w 1 ml moczu).

Badania obrazowe (przede wszystkim USG) wykonuje się, aby wykluczyć inne patologie w układzie moczowym, które towarzyszą zakażeniom i mogą być ich pierwotną przyczyną.

Dalsza diagnostyka urologiczna, obejmująca badania rentgenowskie z użyciem kontrastu czy badania endoskopowe, wykonywana jest w przypadku dalszych wskazań.

Ciąża
Szczególnym stanem fizjologicznym organizmu sprzyjającym występowaniu zakażeń układu moczowego jest ciąża. Istotne problemy urologiczne przy prowadzeniu ciężarnej to: zagrożenie infekcją dla matki i płodu, zastój moczu spowodowany uciskiem powiększonej macicy, ograniczone możliwości stosowania farmakoterapii spowodowane teratogennym działaniem leków.

Leczenie podstawowe
Podstawą leczenia zapalenia cewki moczowej i pęcherza moczowego jest celowana antybiotykoterapia. Przed jej wdrożeniem należy jednak wykonać posiew moczu z oznaczeniem lekowrażliwości wyhodowanych szczepów drobnoustrojów (bakteriogram). Trzeba przy tym zaznaczyć, że takie postępowanie opóźnia włączenie leczenia.

Znajomość szczepów bakterii będących najczęstszą przyczyną zakażeń oraz ich lekowrażliwości pozwala zwykle na empiryczne włączenie skutecznego leczenia odkażającego.

W leczeniu prostych zakażeń układu moczowego stosuje się zazwyczaj krótkotrwałe kuracje. Podstawą sukcesu jest szybkie włączenie leku odkażającego drogi moczowe jeszcze przed pełnym rozwinięciem się obrazu klinicznego. Często umożliwia to ograniczenie leczenia do 1-3-dniowej kuracji, a nawet do podania pojedynczej dawki leku.

Pożądane cechy idealnego leku to: szerokie spektrum działania obejmujące pałeczki gram-ujemne, dobra penetracja umożliwiająca uzyskanie wysokiego stężenia w układzie moczowym, mała toksyczność (zwłaszcza nefrotoksyczność), dobra tolerancja (ograniczenie działań niepożądanych), łatwość podania (doustnie, duży odstęp między dawkami), niska cena.

Wśród najczęściej stosowanych grup leków należy wymienić: chinolony, pochodne nitrofuranu, pochodne kwasu fosfonowego, potencjalizowane sulfonamidy.

Leczenie wspomagające
Wspomagające leczenie zakażeń obejmuje przyjmowanie dużej ilości płynów, stosowanie żurawiny i jej przetworów, przyjmowanie preparatów zawierających błękit metylenowy, korzeń pietruszki, owocnię fasoli, liść i korę brzozy, koszyczek rumianku. W wybranych przypadkach zastosowanie znajdują substancje zmieniające pH moczu (np. kwas cytrynowy, cytrynian potasu, cytrynian sodu, kwas askorbinowy).

W sytuacjach nawracających zakażeń układu moczowego można też stosować uodporniające szczepionki.

Leczenie skomplikowanych wtórnych zakażeń obejmuje w pierwszej kolejności leczenie patologii w układzie moczowym i jest przedmiotem zainteresowania specjalistycznych ośrodków.