Wypalenie zawodowe

Często odczuwasz zmęczenie, a praca zawodowa nie daje ci już takiej satysfakcji jak kiedyś. Nie widzisz przed sobą perspektyw, boisz się podejmować decyzje. Jeśli zauważasz u siebie takie symptomy, to znaczy, że i ciebie dopadł tzw. zespół wypalenia zawodowego.

Coraz częściej w gabinetach lekarzy i psychologów pojawiają się osoby skarżące się na dolegliwości świadczące o zawodowym wypaleniu. Objawia się ono poczuciem nieprzezwyciężonego zmęczenia, wyczerpania emocjonalnego, umysłowego i fizycznego. Jego przyczyną jest praca zawodowa. Wcześniej była ona źródłem satysfakcji, teraz stała się zajęciem nudnym, pozbawionym sensu, nieprzynoszącym radości, nieinspirującym do aktywności, samodzielności, kreatywności. Spłaszczają się relacje z innymi osobami, pojawia się niechęć do współpracy. Dominuje poczucie pustki, beznadziejności, a także braku wpływu na swoje życie. Taka osoba nie widzi szansy na jakąkolwiek zmianę.

To nie tylko zmęczenie
Wyodrębnienie pojęcia zawodowego wypalenia zwróciło uwagę na problem szczególnego zmęczenia pracą i pozwoliło na rozpoczęcie badań mających na celu poszukiwanie jego przyczyn i środków zaradczych. Jednak mimo wielu lat badań pojęcie to nadal nie ma precyzyjnej definicji, a w praktyce jest często mylone ze zmęczeniem i depresją.

Tym, co odróżnia zespół zawodowego wypalenia od zwykłego zmęczenia pracą wynikającego z nadmiernego obciążenia obowiązkami zawodowymi, jest specyficzna reakcja na długotrwałą frustrację związaną z niemożnością realizacji w pracy zawodowej ważnych potrzeb psychicznych i emocjonalnych. Dla osoby dotkniętej zespołem wypalenia zawodowego praca staje się udręką, bo nie spełnia pokładanych w niej nadziei i uniemożliwia samorealizację.

Do pojawienia się zespołu wypalenia zawodowego przyczyniają się pewne cechy osobowościowe oraz warunki pracy w szczególny sposób nadwyrężające psychicznie i fizycznie.

Predyspozycje
Jakie cechy osobowości predysponują do zespołu zawodowego wypalenia? Na pewno wysoka reaktywność i emocjonalność. Takie osoby szczególnie intensywnie przeżywają sytuacje związane z pracą. Ważną rolę odgrywają też: skłonność do unikania trudnych sytuacji, bierność i zależność od innych, potrzeba nieustannego sprawdzania się i potwierdzania własnej wartości. Osoby o takich cechach postrzegają wiele sytuacji jak rzucone sobie wyzwania i starają się perfekcyjnie z nich wywiązać, traktując to jako okazję do potwierdzenia własnych kompetencji, a tym samym swojej wartości. Bez reszty angażują się w sprawy zawodowe, zwykle zaniedbując inne sfery życia. Według wielu psychologów u podstaw takich zachowań leży niska samoocena.

Ważny jest też rodzaj wykonywanej pracy. Na wypalenie zawodowe szczególnie narażone są osoby, które mają w pracy bliski kontakt z innymi ludźmi. Zespół ten często był opisywany w przypadku pielęgniarek, lekarzy, ratowników, nauczycieli i wychowawców, terapeutów, pracowników socjalnych, pracowników hospicjów.

Warto też zwrócić uwagę na inne sfery życia. Można przypuszczać, że im mniej satysfakcji dostarcza życie rodzinne, kontakt z partnerem, przyjaciółmi, zainteresowania czy hobby, tym większe zaangażowanie w pracę i potrzeba poszukiwania w niej gratyfikacji emocjonalnej oraz potwierdzania własnej wartości. Dla zespołu wypalenia zawodowego charakterystyczne jest zatarcie granic między życiem zawodowym i osobistym, między pracą i wypoczynkiem.

Zła rywalizacja
Wypaleniu zawodowemu sprzyjają również warunki pracy. Podsycanie przez przełożonych rywalizacji w zespole, presja na wyniki, przeciążenie obowiązkami, niedostosowanie wyznaczanych terminów do realnych możliwości ich wykonania, konflikty, ograniczony dostęp do informacji – wszystkie te czynniki zwiększają ryzyko pojawienia się wypalenia zawodowego. Inną ważną przyczyną jest niezadowalające wynagrodzenie.

Objawy zespołu zawodowego wypalenia pojawiają się również u osób, które wykonują pracę pozornie spokojną i niestresującą, ale cechującą się stałością i powtarzalnością. Szybko popada się wtedy w rutynę. Męczy i wyczerpuje monotonia, brak możliwości i perspektywy rozwoju zawodowego.

Wśród badaczy zespołu zawodowego wypalenia nie ma zgodności co do tego, które czynniki są ważniejsze. Jedni wskazują na psychikę pracownika jako najważniejszą przyczynę, inni kładą nacisk na sytuację zewnętrzną związaną z warunkami i organizacją pracy. Prawda jest taka, że w praktyce zwykle stwierdza się współwystępowanie wszystkich czynników.

Tak naprawdę pracownikowi z wysoką samooceną, dającemu sobie prawo do odpoczynku, osiągającemu satysfakcję także w innych sferach życia niż praca zawodowa, łatwiej jest chronić się przed nierealistycznymi oczekiwaniami przełożonych czy dystansować się wobec trudnej i obciążającej sytuacji w pracy.

Niepokojące objawy
Sygnałem poprzedzającym stan zawodowego wypalenia jest powracające uczucie zmęczenia, zaburzenia snu, obniżony nastrój, poczucie pustki, braku sensu i celów, negatywne nastawienie do kolegów w pracy i bliskich, skłonność do wybuchania złością, kłótliwość, konfliktowość. Zmęczenie objawia się niechęcią i niezadowoleniem z pracy, ale również niezadowoleniem z życia osobistego. Rzutuje to na relacje z najbliższymi. Osoby przemęczone i apatyczne nie mają ochoty na spędzanie czasu z rodziną. Podczas weekendów i urlopów odkrywają, że mają trudności z korzystaniem z wolnego czasu. Często również w chwilach wolnych od pracy doświadczają różnych dolegliwości somatycznych.

Zespołowi wypalenia zawodowego zwykle towarzyszy apatia, absencja w pracy, błędy i wypadki przy pracy.

Zapobieganie
Tak jak wiele jest przyczyn, tak też wiele jest sposobów przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu. Ważna jest dobra organizacja pracy zapewniona przez pracodawcę: realne oczekiwania, wsparcie w miejscu pracy, umiejętne rozwiązywanie konfliktów, troska o rozwój osobisty i zawodowy pracowników.

Dla samych pracowników istotne jest skupienie na sobie: urealnianie stawianych sobie oczekiwań, troska o trafność oceny własnych kompetencji, budowanie własnej odporności, m.in. poprzez odpoczynek i relaks, dobre relacje z ludźmi oraz dążenie do równowagi i harmonii pomiędzy wszystkimi sferami życia. Powinno być w nim miejsce nie tylko na wytężoną pracę, ale też na troskę o siebie i innych.