W sidłach bezsenności

Choroby i zaburzenia psychiczne, choroby somatyczne, uzależnienia, a także rozregulowanie zegara biologicznego prowadzą do bezsenności. Jeszcze 10 lat temu na bezsenność cierpiało około 25 proc. Polaków, obecnie problem ten dotyczy aż 35 proc. populacji, w większości kobiet.

Człowiek niewyspany ma niższą wydolność, trudności z koncentracją i zapamiętywaniem, co prowadzi do kłopotów w pracy lub nauce. Może także stanowić zagrożenie dla innych, gdyż w stanie permanentnego wyczerpania zwiększa się ryzyko spowodowania wypadku. Wielu chorych próbuje leczyć się samodzielnie, stosując preparaty ziołowe lub inne dostępne bez recepty, niektórzy sięgają po alkohol, co zamiast pomóc może spowodować jeszcze większe problemy, a nawet doprowadzić do uzależnienia.

Instytut Psychiatrii i Neurologii oraz Polskie Towarzystwo Badań nad Snem opracowały polskie standardy leczenia bezsenności. Zgodnie ze stanowiskiem ekspertów, każdy z pacjentów cierpiących na zaburzenia snu powinien być traktowany indywidualnie, gdyż bezsenność może być zaburzeniem pierwotnym, jednak częściej jest objawem innej choroby.

Jesteśmy w czołówce
Polska jest w czołówce krajów o największym zużyciu produktów nasennych. Z punktu widzenia pacjenta leczenie farmakologiczne bezsenności jest bardzo atrakcyjne, gdyż szybko daje widoczne efekty, a przy tym nie wymaga zmiany trybu życia. Jednocześnie pacjenci nie zdają sobie sprawy z możliwości wystąpienia interakcji lekowych i potencjalnych działań niepożądanych. Z tego powodu rolą farmaceuty jest czuwanie nad właściwym stosowaniem tych leków poprzez informowanie pacjenta o prawidłowym zażywaniu i konsekwencjach stosowania preparatów nasennych.

Benzodiazepiny
Benzodiazepiny (flunitrazepam, lormetazepam, estazolam), stosowane w krótkotrwałym, doraźnym leczeniu bezsenności, są najpopularniejszymi lekami nasennymi. Ich największą wadą jest szybki rozwój tolerancji oraz powstawanie uzależnienia psychicznego i do pewnego stopnia fizycznego. Hamują fazę REM i spłycają sen wolnofalowy, czyli wywołują tzw. sen farmakologiczny, nieregenerujący.

Metabolizm benzodiazepin ulega zwolnieniu pod wpływem różnych substancji, np. ketokonazolu oraz doustnych preparatów antykoncepcyjnych, a ponadto ich poziom może wyraźnie spadać u palaczy tytoniu, na co należy zwracać uwagę pacjentom. Benzodiazepiny mogą powodować zaburzenia koordynacji i upośledzenie refleksu, ponadto zdarza się amnezja następcza i reakcje nadwrażliwości. Po odstawieniu powodują bezsenność z odbicia, dlatego konieczna jest stopniowa redukcja dawki.

Cyklopirolony
Zopiklon, zolpidem oraz coraz bardziej popularny zaleplon są przedstawicielami nowej generacji leków nasennych. Wykazują selektywność wobec jednego z podtypów receptora benzodiazepinowego i charakteryzują się szybką absorpcją, krótkim okresem półtrwania oraz bardzo szybką eliminacją po przebudzeniu. Mimo licznych zalet, dzięki którym powoli zastępują leki starszych generacji, nie są idealne.

Ostatnio w prasie pojawiły się doniesienia o tym, że FDA nakazała największym producentom preparatów nasennych umieszczenie na opakowaniach dodatkowych informacji o działaniach niepożądanych. Rzeczywiście, każdy z tych produktów ma swoje wady. Zopiklon może spowodować niepamięć następczą, zwłaszcza jeśli sen został nagle przerwany. Z kolei przedawkowanie zolpidemu może powodować zaburzenia świadomości i sprawności psychofizycznej, a nawet somnambulizm czy iluzje. Również przy stosowaniu zaleplonu mogą pojawić się zaburzenia procesów poznawczych, amnezja i reakcje paradoksalne.

Melatonina
Melatonina jest w ostatnim czasie intensywnie reklamowana. Jest to preparat, który nie leczy bezsenności, a jedynie reguluje rytm okołodobowy. Naturalna melatonina jest wydzielana przez szyszynkę w odpowiedzi na zapadnięcie zmroku, a w dzień jej poziom spada. Podawanie melatoniny jest więc skuteczne u osób pracujących w systemie zmianowym oraz zmieniających strefy czasowe.

Preparaty ziołowe
Preparaty ziołowe (szyszki chmielu, melisa, waleriana) wykazują łagodne działanie uspokajające, dlatego są szeroko stosowane jako leki ułatwiające zasypianie. Jednakże nie należy zapominać, że mogą dawać efekty niepożądane. Przede wszystkim mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami oraz wywoływać reakcje nadwrażliwości. Zwłaszcza starsze osoby mogą prze-dawkować walerianę, co prowadzi do bólów i zawrotów głowy a nawet zaburzeń świadomości. Preparaty te mogą wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów, a także nasilają działanie innych leków uspokajających.

Leki nasenne a alkohol
Alkohol należy do najczęściej stosowanych, ale nieskutecznych leków nasennych. U zdrowych osób daje początkowo korzystne efekty – ułatwia zasypianie w stanie napięcia nerwowego i stresu. Działanie to jest jednak krótkotrwałe, gdyż alkohol jest szybko metabolizowany – wraz ze zmniejszeniem się jego stężenia we krwi, dochodzi do fragmentacji snu – sen jest przerywany i przez to mniej wartościowy. Alkohol może doprowadzić do poważnych zaburzeń, m.in. sprzyja chrapaniu i nasila bezdechy senne.

Ponadto należy bezwzględnie unikać alkoholu w trakcie terapii lekami nasennymi. Poprzez silnie hamujący wpływ na ośrodkowy układ nerwowy nasila działanie tych preparatów, a nawet – jak w przypadku flunitrazepamu – może spowodować wielogodzinną amnezję.

Uzależnienie
Leki nasenne z grupy benzodiazepin, a w mniejszym stopniu także niektóre leki nowej generacji, przy dłuższym stosowaniu mogą doprowadzić do uzależnienia, dlatego preparaty te należy stosować nie dłużej niż miesiąc i tylko pod kontrolą lekarza. Ponadto po pewnym czasie może narastać tolerancja na te leki, co prowadzi do utrwalenia bezsenności.

Przy długotrwałym leczeniu można też przyzwyczaić się do brania preparatu i wyrobić w sobie odruch, że bez leku się nie zaśnie.

Bezsenność wpływa na pogorszenie jakości życia i może prowadzić do innych zaburzeń, dlatego istotne jest jej prawidłowe leczenie, które powinno obejmować zarówno metody farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. Preparaty nasenne nowej generacji są coraz bardziej skuteczne i bezpieczne, jednak ciągle nie wynaleziono leku idealnego.

Bibliografia u autorki.

#Spożycie leków w Polsce w 2002 r. (na podstawie liczby sprzedanych opakowań)

* nie uwzględniono benzodiazepin z grupy anksjolityków, stosowanych niekiedy w leczeniu bezsenności (np. Lorafen, Relanium)

#Spożycie leków w Polsce w 2006 r. (na podstawie liczby sprzedanych opakowań)

* nie uwzględniono benzodiazepin z grupy anksjolityków, stosowanych niekiedy w leczeniu bezsenności (np. Lorafen, Relanium)

Źródło: IMS Health