Uwaga na plamkę (AMD)

Coraz więcej osób cierpi na zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD). Jest to schorzenie siatkówki, które powoduje utratę centralnego widzenia. W krajach wysoko rozwiniętych AMD jest najczęstszą przyczyną tzw. praktycznej ślepoty. Osoby nią dotknięte nie są ociemniałe, ale mają tak obniżoną ostrość widzenia, że nie mogą np. prowadzić samochodu, czytać, a nawet rozpoznać twarzy.

Pierwszym sygnałem alarmowym mogącym świadczyć o rozwijającym się AMD jest zniekształcenie oglądanego obrazu (metamorfopsja). Proste linie wydają się pofalowane, litery wygięte i zdeformowane. Czasami widziane obrazy wydają się większe lub mniejsze niż są w rzeczywistości. Pojawiają się trudności w czytaniu, problemy z widzeniem centralnym (ciemna plama na środku pola widzenia), a krawędzie oglądanych przedmiotów się rozmywają. Mogą pojawić się również trudności w rozpoznawaniu kolorów.

Prostym testem diagnostycznym, który pozwala uchwycić wczesne stadium choroby, jest tzw. test Amslera (patrz ramka). Jeśli nie wypada on prawidłowo, konieczna jest wizyta u okulisty. Często do rozpoznania AMD wystarczy badanie dna oka, jednak w celu dokładniejszej oceny zaawansowania choroby wykonuje się angiografię fluoresceinową, która może ujawnić patologiczne unaczynienie podsiatkówkowe w plamce. Przydatne jest również badanie OCT (optyczna koherentna tomografia) dostarczające informacji o grubości siatkówki, a także pozwalające określić dokładne położenie błony podsiatkówkowej, oraz ocenić ubytki nabłonka barwnikowego siatkówki.

Postaci choroby
Wyróżnia się dwie postaci AMD: suchą (niewysiękową) oraz mokrą (wysiękową). Pierwsza z nich występuje u około 90 proc. chorych i jest uważana za łagodniejszą. Polega na stopniowym zaniku receptorów wzrokowych plamki żółtej. W przebiegu choroby na dnie oka pojawiają się druzy, czyli złogi produktów przemiany materii siatkówki, zaniki i przegrupowania barwnika. Choroba postępuje powoli, zwykle rozwija się przez kilka, kilkanaście lat. Początkowe objawy bywają przez chorego niezauważone (zwłaszcza jeśli dotyczą tylko jednego oka) lub lekceważone. Jednak nieleczone AMD może doprowadzić do utraty widzenia centralnego.

Postać wysiękowa AMD występuje znacznie rzadziej (około 10 proc. przypadków), ale jej przebieg jest szybszy, często wręcz gwałtowny. Powoduje głęboki ubytek widzenia centralnego. Wyraźne pogorszenie ostrości wzroku poprzedzają zniekształcenia obrazu. Pod niedotlenioną i uszkodzoną siatkówką tworzy się sieć naczyń krwionośnych, których ścianki są nieprawidłowo zbudowane, pojawiają się przesięki surowicze oraz krwotoki podsiatkówkowe. Powoduje to zniszczenie fotoreceptorów plamki żółtej. W skrajnych przypadkach może to nastąpić nawet w ciągu kilku tygodni.

Czynniki ryzyka
Etiopatogeneza AMD nie jest do końca znana. Za najważniejsze czynniki uznaje się: wiek (najczęściej chorują osoby po 50.-60. roku życia; ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem), płeć (częściej chorują kobiety), rasę (biała), czynniki genetyczne (jeśli ktoś w rodzinie miał AMD, ryzyko zachorowania rośnie). Do pojawienia się choroby przyczynia się również styl życia, a zwłaszcza palenie papierosów – zarówno czynne, jak i bierne.
Ponadto na stan siatkówki niekorzystnie wpływają: miażdżyca, nadciś­nienie tętnicze, zbyt wysoki poziom cholesterolu. Czynniki te pogarszają ukrwienie plamki żółtej. Zły wpływ ma też promieniowanie UV, dlatego w słoneczne dni należy pamiętać o okularach przeciwsłonecznych z dobrym filtrem UV.

Pomoc dla oka
Leczenie AMD jest trudne, dlatego najlepiej zapobiegać chorobie lub zatrzymać ją we wczesnym stadium. Na stan plamki żółtej i obecnych w niej receptorów ogromny wpływ ma dieta. Szczególnie ważnymi składnikami są niezbędne wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, a także beta-karoten. Ważne są też antocyjany, które zmniejszają przepuszczalność, kruchość i łamliwość naczyń włosowatych oraz przywracają im elastyczność. Mają też właściwości przeciwzapalne, chronią oko przed wolnymi rodnikami. Ważnymi substancjami dla oczu są też luteina i zeaksantyna – barwniki siatkówki oka. Jednak dostarczenie wraz z dietą odpowiedniej ilości luteiny i zeaksantyny jest bardzo trudne, dlatego osoby po 40. roku życia, które z racji wieku są bardziej narażone na schorzenia siatkówki, powinny przyjmować gotowe preparaty zawierające te składniki.

#Jak najszybciej rozpocząć leczenie
Najważniejsze jest uchwycenie początków choroby i jak najwcześniejsze rozpoczęcie leczenia. W suchej postaci AMD jedynymi lekami o udowodnionym działaniu są suplementy diety zawierające luteinę. Podaje się je po to, aby choroba się nie rozwijała; potrafią one w około 30‑35 proc. zahamować jej postęp. Ważne jest też unikanie czynników ryzyka, zaprzestanie palenia papierosów, leczenie miażdżycy i nadciśnienia. Chorobę trzeba monitorować, gdyż może ona przejść w postać wysiękową. Konieczne są więc wizyty u okulisty co kilka miesięcy.

W leczeniu postaci wysiękowej złotym standardem jest podawanie leków hamujących powstawanie patologicznych naczyń krwionośnych (tzw. leki antyangiogenne). W tej chwili jedynym dostępnym preparatem jest Lucentis (INN-ranibizumab). Podaje się go w postaci iniekcji do ciałka szklistego. Leczenie rozpoczyna się od fazy nasycenia (jedno wstrzyknięcie na miesiąc przez trzy kolejne miesiące). Potem następuje faza podtrzymująca, w czasie której trzeba co miesiąc kontrolować ostrość wzroku pacjenta. Stan oka trzeba dokładnie monitorować przez około dwa lata.

Po kuracji stan zdrowia poprawia się u około 30 proc. osób, jednak w tej chorobie ważne jest też jej zahamowanie, co udaje się w 90 proc. Jak na razie lek jest refundowany przez NFZ tylko po uzyskaniu dla każdego pacjenta indywidualnej zgody.

dr n. med. Marcin Śwituła, okulista, specjalista chorób oczu

#Test Amslera

Na środku kartki w czarną kratkę, na skrzyżowaniu linii, umieszczamy kropkę. Badana osoba trzyma kartkę 30-40 cm od twarzy. Jeśli zwykle do czytania używa okularów lub soczewek, powinna je założyć. Następnie zasłania jedno oko, a drugim patrzy na centralną kropkę. Następnie robi to samo, zasłaniając drugie oko. Jeśli badany zauważy u siebie jakiekolwiek zaburzenia widzenia, pojawienie się zniekształconych lub przerywanych linii, powinien zgłosić się do okulisty.