Suplementacja kwasu foliowego

Niedobór kwasu foliowego prowadzi do zaburzeń w układzie czerwonokrwinkowym oraz do poważnych uszkodzeń w układzie nerwowym. Stąd niezwykle ważne jest zapewnienie prawidłowej ilości kwasu foliowego w pierwszych tygodniach ciąży, gdyż wtedy dochodzi do kształtowania układu nerwowego.

Kwas foliowy (kwas pteroiloglutaminowy), czyli witamina B9, należy do kompleksu witamin B niezwykle istotnych w żywieniu człowieka. Zbudowany jest z reszty pterydynowej połączonej z jedną cząsteczką kwasu p-aminobenzoesowego (PABA) i kwasu glutaminowego.

Metabolizm kwasu foliowego

Organizm człowieka jest pozbawiony zdolności syntezy kwasu foliowego, co sprawia, iż musi być dostarczany wraz dietą lub w postaci tabletek. Dobowe zapotrzebowanie człowieka na kwas foliowy wynosi od 50 do 100 µg. Kwas foliowy zawarty w pokarmach jest wchłaniany w górnej części jelita cienkiego i dwunastnicy. Dochodzi tam do odszczepienia z jego cząsteczki reszt kwasu glutaminowego, aż do formy monoglutaminowej, i utworzeniu na powierzchni komórek rąbka szczoteczkowego jelita kwasu metylotetrahydrofoliowego, który ulega wchłonięciu. Część kwasu foliowego jest zmagazynowana w wątrobie i ten zapas wystarcza na 3-4 miesiące. Natomiast z wątroby jest wydalany do żółci i ponownie wchłaniany w jelicie cienkim. Nadmiar kwasu foliowego jest wydalany z moczem.

Dlaczego potrzebny jest kwas foliowy?
Kwas foliowy jest niezbędny do zapewnienia prawidłowej reakcji syntezy nukleotydów. Niedobór czy całkowity brak tej witaminy bezpośrednio prowadzi do zahamowania syntezy kwasów nukleinowych, czego wyrazem jest nieprawidłowe tworzenie i dojrzewanie wszystkich komórek w ustroju, a zwłaszcza krwinek czerwonych – niedokrwistość megaloblastyczna z niedoboru kwasu foliowego. Ponadto, niedobór kwasu foliowego prowadzi do zaburzenia reakcji transmetylacji, w wyniku której powstaje metionina, oraz do zaburzenia kluczowej reakcji katabolizmu kwasów tłuszczowych, tj. przemiany metymalonylo-CoA w bursztynylo-CoA. Brak metioniny i zaburzenia w katabolizmie kwasów tłuszczowych prowadzą do poważnych uszkodzeń układu nerwowego, np. wady cewy nerwowej. Niedobór kwasu foliowego ujawnia się stosunkowo szybko, bo już w 15 tygodniu we krwi pojawiają się makrocyty, czyli powiększone krwinki czerwone.

Kwas foliowy w produktach spożywczych

Związki typu kwasu foliowego (folany, foliany, foliacyny) są bardzo szeroko rozpowszechnione w naturze. Występują one w tkankach wielu roślin i zwierząt, a zwłaszcza w zielonych warzywach liściastych oraz w wątrobie i drożdżach. Witamina ta występuje w produktach spożywczych w bardzo zróżnicowanych ilościach. Dobrym jej źródłem są warzywa i owoce bogate również w witaminę C np.: pomarańcze, brukselka, kapusta włoska oraz warzywa i owoce będące źródłem beta-karotenu między innymi liście pietruszki, szpinak, cykoria, sałata, pomidory, suche nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soja zawierająca od 150 do 250 mg w 100 g produktu). Folany są wrażliwe na gotowanie. Chroni je natomiast dodatek kwasu askorbinowego, czyli witaminy C.

Kwas foliowy a ciąża
Niezwykle ważne jest zapewnienie prawidłowej ilości kwasu foliowego, zwłaszcza w pierwszych tygodniach ciąży, gdyż wtedy jego rola ściśle związana jest z rozwojem oraz kształtowaniem układu nerwowego, kształtowaniem układu nerwowego – mózgu i rdzenia kręgowego u płodu. Jeżeli przed ciążą i na jej początku poziom kwasu foliowego w organizmie kobiety był na odpowiednim poziomie, ta witamina może znacznie ograniczyć ryzyko wystąpienia u dziecka wad wrodzonych, np. wady cewy nerwowej. Dlatego bardzo istotne dla każdej kobiety jest to, aby zanim zajdzie w ciążę, codzienne dostarczała odpowiednią ilość kwasu foliowego, nawet wtedy, gdy nie planuje potomstwa w bliskiej przyszłości. Zazwyczaj bowiem kobieta dowiaduje się o ciąży, gdy jest w 4-6 tygodniu. Wtedy mózg i rdzeń kręgowy u płodu są już ukształtowane. Przyjmowanie kwasu foliowego zmniejsza również częstość występowania rozszczepów wargi i podniebienia oraz wrodzonych wad serca u noworodków.

Dawkowanie kwasu foliowego
The US Public Health Service (Amerykańska Publiczna Służba Zdrowia) zaleca wszystkim kobietom, które potencjalnie mogą zajść w ciążę, przyjmowanie 400 mikrogramów (0.4 mg) kwasu foliowego dziennie. Kobiety będące w ciąży powinny przyjmować ok. 800 mikrogramów, a ciężarne jednocześnie karmiące do 1000 mikrogramów (1 mg) kwasu foliowego dziennie. Popularne preparaty wielowitaminowe dla ciężarnych na ogół zawierają odpowiednie ilości tej witaminy.

Czy można przedawkować kwas foliowy?
Nie jest znana toksyczna dawka kwasu foliowego. Natomiast niewskazane jest (poza zaleceniem lekarza w konkretnym przypadku) przekraczanie 1,5 mg syntetycznego kwasu foliowego. Zbyt duże dawki kwasu foliowego mogą powodować utratę apetytu, nudności i wzdęcia. U niektórych osób mogą tworzyć się szkodliwe kryształy folacyny w moczu oraz mogą wystąpić alergiczne odczyny skórne. Kwas foliowy może przysłonić ujawnienie się objawów niedokrwistości złośliwej.

tekst:
dr n. farm. Sławomir Białek
Katedra i Zakład Biochemii i Chemii Klinicznej,
Wydział Farmaceutyczny AM w Warszawie
dr Katarzyna Gosk
Zakład Anatomii Prawidłowej, Centrum Biostruktury AM w Warszawie