Sucha skóra – jak jej zapobiegać?

Sucha skóra może być problemem przejściowym lub stałym, uwarunkowanym genetycznie. Problem ten dotyczy około 20 proc. populacji. Liczba ta sukcesywnie wzrasta.

Na wygląd i funkcje skóry duży wpływ ma zawartość wody w warstwie rogowej i obecność lipidów na powierzchni naskórka. Zaburzenie równowagi pomiędzy tymi czynnikami może prowadzić do suchości skóry (xerosis).

Bariera naskórkowa
Warstwa rogowa naskórka jest półprzepuszczalną barierą, która zapobiega utracie wody i wnikaniu czynników obcych. Barierę naskórkową tworzą korneocyty (spłaszczone komórki pozbawione jądra) i bogata w lipidy macierz. Bariera ta pod względem chemicznym składa się w 58 proc. z keratyny, w 11 proc. z lipidów i w 30 proc. z naturalnego czynnika nawilżającego (NMF), który odpowiada za wiązanie wody oraz wpływa na elastyczność skóry.
Uszkodzenie bariery naskórkowej

Uszkodzenie bariery naskórkowej prowadzi do szeregu reakcji skórnych, do których należą m.in. zmiany w poziomach cytokin, a także pobudzenie i dojrzewanie komórek Langerhansa. Znany defekt bariery naskórkowej u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry (AZS) towarzyszy zwiększonej przezskórnej utracie wody (TEWL – Trans Epidermal Water Loss), obniżeniu zawartości lipidów, zaburzeniom morfologicznym i metabolicznym.

Często obserwowanym powikłaniem suchej skóry jest nadwrażliwość na różnorodne bodźce mechaniczne, fizyczne i chemiczne oraz tendencja do podrażnień czy spryszczenia. Sucha skóra łatwo ulega podrażnieniu, wykazuje skłonność do wyprysku, a uszkodzenia mechaniczne w następstwie drapania mogą doprowadzić do wtórnej infekcji bakteryjnej, grzybiczej lub wirusowej.

Zwykle największe nasilenie suchości skóry obserwuje się na twarzy, grzbietach rąk i kończynach dolnych, głównie na podudziach.

Rozpoznawanie suchej skóry
Sucha skóra rozpoznawana jest na podstawie obrazu klinicznego i wrażeń dotykowych. Charakterystyczne objawy to: złuszczanie naskórka, rumień, pęknięcia lub rozpadliny, zliszajowacenie, wrażenie szorstkości skóry przy dotyku oraz świąd, uczucie napięcia, pieczenie i bolesność.

Nadmierna suchość skóry kolan, dłoni i podeszew manifestuje się wzmożeniem fizjologicznego rysunku skóry oraz akcentacją fałdów i zgięć. Na powierzchniach wyprostnych kończyn górnych, bocznej powierzchni ud oraz podudziach nierzadko stwierdza się rogowacenie mieszkowe (keratosis follicularis). Objawy nadmiernej suchości naskórka mogą dotyczyć skóry owłosionej głowy, przyjmując postać różnie nasilonego złuszczania łupieżowatego.

Przyczyny wysychania naskórka
Sucha skóra może być problemem przejściowym, zależnym od działania niekorzystnych czynników środowiska, lub stałym, uwarunkowanym genetycznie. Częstość i nasilenie suchości zwiększa się wraz z wiekiem. Na skutek zmian w kolagenie dochodzi wtedy do utraty elastyczności i zwiększenia odczuwania suchości. U osób starszych i u pacjentów z wypryskiem atopowym obserwowano w warstwie rogowej naskórka zmiany w zawartości aminokwasów i zmniejszenie zawartości filagryny.

Bezpośrednią przyczyną nadmiernej suchości skóry jest niedobór lipidów w warstwie rogowej oraz obniżona zdolność wiązania i zatrzymywania wody w naskórku. Wynikają one z działania różnorodnych czynników wewnątrz- i zewnątrzpochodnych (patrz tabela 1).

Istnieje wiele metod leczenia i zapobiegania objawom suchej skóry (patrz ramka). Ich celem jest regeneracja uszkodzonej bariery naskórkowej, zmniejszenie utraty wody z powierzchni skóry, przywrócenie prawidłowej wilgotności naskórka oraz zapobieganie powikłaniom.

Emolienty
Kluczową rolę w zapobieganiu wysychaniu naskórka i przywracaniu jego prawidłowych funkcji odgrywają emolienty. Mają one właściwości nawilżające i regenerujące naskórek, działają przeciwzapalanie, antymitotycznie i przeciwświądowo.

Osoby z suchą skórą powinny korzystać z szerokiej gamy preparatów do mycia i pielęgnacji, zawierających fizjologiczne lipidy, ceramidy, substancje nawilżające, wiążące wodę w naskórku (mocznik, kwas pirolidynokarboksylowy, gliceryna, kwas hialuronowy i mlekowy, glikol propylenowy, sorbitol) oraz substancje uszczelniające barierę wodną i zapobiegające dehydratacji (ceramidy, skwalen, trójglicerydy, fosfolipidy, kwasy tłuszczowe, woski, oleje pochodzenia zwierzęcego i/lub roślinnego).

Czas działania emolientów na skórę to około 4 godziny. Stosowanie tego typu środków może być uzupełnieniem podstawowej terapii wielu chorób skóry z objawami xerosis (np. wyprysku atopowego, łuszczycy, wrodzonych zaburzeń rogowacenia), a w okresach remisji podstawowym postępowaniem terapeutycznym.

Przywrócenie funkcji bariery epidermalnej jest obecnie najważniejszym elementem w terapii AZS. Regularna aplikacja odpowiednich emolientów pozwala na obniżenie dawki miejscowych glikokortykosteroidów i zwiększa skuteczność terapii miejscowej.

Właściwa pielęgnacja naskórka z zastosowaniem odpowiednio dobranych emolientów przywraca jego rolę ochronną, hamuje rozwój wielu przewlekłych dermatoz i poprawia jakość życia pacjentów.

#Tabela 1. Czynniki powodujące występowanie suchej skóry
Czynniki wewnątrzpochodne:

• genetyczne: mutacja genu filagryny, zaburzenia rogowacenia i czynności naskórka (wyprysk atopowy, łuszczyca, uogólnione zaburzenia rogowacenia, np. rybia łuska zwykła)
• stany przebiegające z zaburzonym wydzielaniem potu i łoju (np. łupież suchy, dysplazja ektodermalna, AIDS, choroby neurologiczne)
• choroby ogólnoustrojowe (np. cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy, kacheksja, nowotwory, skórne rewelatory nowotworowe, np. nabyta rybia łuska)
• odwodnienie organizmu (stany gorączkowe, leki moczopędne, obniżona podaż wody, biegunka, wymioty)
• chronologiczne (endogenne) – starzenie się skóry

Czynniki zewnątrzpochodne:

• klimatyczne (przewlekłe działanie promieni UV, wiatr, wysokie i bardzo niskie temperatury powietrza)
• środowiskowe (klimatyzacja, światło jarzeniowe)
• zawodowe (substancje toksyczne, alergizujące, czynniki infekcyjne)
• niewłaściwa pielęgnacja skóry (gorące kąpiele lub nadmierny kontakt z wodą, silnie odtłuszczające mydła, detergenty, składniki kosmetyków, substancje zapachowe i konserwanty)
• leki stosowane miejscowo i ogólnie (np. steroidy, dziegcie, retinoidy)
• niedobory pokarmowe, szczególnie awitaminozy (np. witaminy A)
• nabyte choroby skóry (wyprysk asteatotyczny lub zimowy, fotostarzenie skóry oraz wyprysk pieniążkowaty)

Podstawowe zasady postępowania w profilaktyce suchej skóry

• ograniczenie nadmiernego kontaktu z wodą (szczególnie gorącą)
• unikanie wysuszających mydeł, silnych detergentów, soli do kąpieli
• kąpiele z dodatkiem olejków
• stosowanie nawilżających kostek myjących typu syndet
• regularna aplikacja emolientów (min. 2 razy w ciągu dnia)
• unikanie zbyt częstych ekspozycji na światło słoneczne (np. solarium), stosowanie preparatów fotoochronnych
• nawilżanie powietrza