Produkty pszczele w lecznictwie

Do niedawna lecznictwo produktami pszczelimi traktowano jako element medycyny ludowej. Dziś, dzięki rosnącej liczbie wiarygodnych doniesień naukowych o ich skuteczności, produkty pszczele wkraczają na dobre do działu medycyny opartej na faktach.

Apiterapia – gałąź medycyny korzystająca z produktów pszczelich – towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów, o czym świadczą prehistoryczne malowidła skalne. Produkty pszczele znano i ceniono jako farmaceutyki i kosmetyki w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. W latach 40. ubiegłego wieku, kiedy to zaczęły pojawiać się skuteczne leki chemiczne, produkty te zeszły na dalszy plan. Dziś apiterapia odzyskuje swój dawny blask.

Bogactwo ula
W lecznictwie stosuje się różnorodne produkty pszczele: pyłek kwiatowy, miód, kit pszczeli, wosk, mleczko pszczele i jad pszczeli.

Pyłek kwiatowy, zbierany w postaci kulistych obnóży, jest wartościowym produktem odżywczym pszczół. Przechowywany jest w komórkach plastra jako pierzga – pyłek kwiatowy z domieszką miodu i wydzieliny gruczołów ślinowych owadów.

Miód powstaje z zebranego nektaru kwiatowego lub spadzi drzew. Skład miodu przedstawiono w tabeli.

Propolis (kit pszczeli) wytwarzany z żywic pąków kwiatowych i kory drzew stanowi środek dezynfekcyjny pszczelej społeczności. Owady pokrywają nim ściany ula oraz komórki plastra.

Wosk jest podstawowym budulcem ula. Z niego powstają plastry, w których wychowuje się młode pokolenie pszczół.

Mleczko pszczele jest najwartościowszym pokarmem spotykanym w przyrodzie. Przeznaczone jest dla królowej pszczół, która ma specjalne wymagania żywieniowe.

Jad pszczeli służy nie tylko do obrony przed napastnikami. Bywa też stosowany m.in. w leczeniu chorób reumatycznych (apitoksynoterapia). Terapia ta polega na podskórnym podawaniu jadu w wyniku bezpośredniego żądlenia, iniekcji czy nacierania.

Antyseptyki i kosmetyki
Miody ze spadzi iglastej oraz gryczany i lipowy wykazują najsilniejsze właściwości antyseptyczne. Zawdzięczają je zawartości substancji pochodzących z nektaru lub spadzi, enzymom, kwasowemu odczynowi oraz wysokiemu ciśnieniu osmotycznemu. Silnym antyseptykiem jest również propolis, zawiera bowiem związki fenolowe (50‑60 proc.) i flawonoidy (5 proc.). Wysoką wrażliwość na etanolowy wyciąg z propolisu wykazuje większość bakterii Gram-dodatnich oraz wirusy, grzyby i niektóre pierwotniaki. Słabiej reagują bakterie Gram-ujemne.

Produkty pszczele do dziś stanowią podstawę wartościowych kosmetyków. Miód bywa składnikiem oczyszczających maseczek, kremów do cery suchej, a ponadto jest stosowany do kąpieli miodowych.

Miód dobry na kaszel
W ostatnich latach pojawia się coraz więcej doniesień naukowych dowodzących skuteczności produktów pszczelich. W 2007 roku opublikowano wyniki prac dotyczących przeciwkaszlowych właściwości miodu u dzieci. Badaniu poddano 105 dzieci przechodzących zakażenie górnych dróg oddechowych z objawami kaszlu (również nocnego). Dzieci podzielono na trzy grupy. Pierwsza z nich otrzymywała miód jednorazowo przed snem w dawce zależnej od wieku (0,5-2 łyżeczki), drugiej grupie podawano zawiesinę dekstrometorfanu w sztucznym miodzie w odpowiednich dawkach (8,5-34 mg), trzeciej zaś – tylko sztuczny miód.

Badano wskaźnik występowania kaszlu nocnego, jego intensywność, dokuczliwość, wpływ na jakość snu dzieci i towarzyszących im rodziców. Wyniki przedstawiono w odniesieniu do grupy trzeciej, kontrolnej. Podczas gdy standardowa terapia lekiem przeciwkaszlowym przynosiła poprawę o 14,2 proc. (grupa 2), terapia miodem (grupa 1) wykazała aż 32,2-proc. ustąpienie objawów.

Należy podkreślić, że stosowanie miodu przynosi nie tylko dobre rezultaty w leczeniu kaszlu, ale również eliminuje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych dekstrometorfanu. Te zaskakujące wyniki stały się podstawą do prowadzenia dalszych badań.

Wiele dowodów
W badaniu skuteczności propolisu wzięło udział 55 chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Nie zmieniając tradycyjnego leczenia, dodatkowo podawano pacjentom doustnie 300 mg czystego propolisu w trzech dawkach dobowych przez cztery tygodnie. U 74 proc. chorych zaobserwowano poprawę sprawności ruchowej, zmniejszenie bólu i obrzęku stawów. W badaniach biochemicznych wykazano podwyższenie poziomu hemoglobiny i obniżenie średnio o 11 proc. seromukoidu, świadczące o zmniejszeniu stanu zapalnego. Pozostałe parametry nie zmieniły się.

Inne badanie przeprowadzono z udziałem 25 pacjentek z nowotworem szyjki macicy po radioterapii. Piętnaście z nich w trakcie leczenia otrzymywało doustnie 60 g pyłku kwiatowego dziennie. Okazało się, że pacjentki otrzymujące pyłek, oprócz poprawy stanu układu czerwonokrwinkowego, znacznie rzadziej cierpiały z powodu zapalenia pęcherza moczowego i odbytnicy, miały lepszy apetyt i samopoczucie.

Skuteczność produktów pszczelich wykazano ponadto w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zaburzeniach lipidowych, leczeniu ran i w wielu innych. Dla potwierdzenia otrzymanych rezultatów potrzeba jednak dalszych badań.

Całkowicie bezpieczne?
Nie można zapomnieć o potencjalnych działaniach niepożądanych produktów pszczelich. Mogą one wywoływać reakcje alergiczne, choć jedynie 3 proc. spośród wszystkich alergii pokarmowych dotyczy miodu. Uczulenie mogą wywoływać pyłki kwiatowe zawarte w miodzie bądź białko pszczele.

Przy spożywaniu dużych ilości miodu przez dłuższy okres może dojść do dysbakteriozy przewodu pokarmowego. Opisano przypadek ciężkiej infekcji Clostridium difficile u człowieka spożywającego przez kilka lat 250 g miodu dziennie.

„Co za dużo, to niezdrowo” – to prawda, choć w apiterapii lepiej sprawdza się jedna z mądrości Hipokratesa: „Dobrze, gdy lek jest pokarmem, a pokarm lekiem”. Smacznego!

#Niektóre właściwości i działanie miodu w kosmetykach (Właściwość / Działanie)

• zawartość substancji odżywczych (glikogen) / odżywianie skóry
• higroskopijność / wchłanianie substancji wydzielanych przez skórę
• odkażanie / oczyszczanie skóry
• wysokie ciśnienie osmotyczne / pobudzenie przepływu krwi i odżywienie

#Skład chemiczny miodu (Substancja chemiczna i Zawartość i dodatkowe informacje)

• woda – od 13 proc. (miód spadziowy i wielokwiatowy); do 23 proc. (miód wrzosowy); średnio 17 proc.
• węglowodany: 77 proc.
  • glukoza 30 proc.
  • fruktoza 38 proc.
  • sacharoza od 0,8 proc. (miód gryczany i wrzosowy) do 7,7 proc. (miód akacjowy)
  • 24 inne cukry
• kwasy organiczne – 0,05-1,2 proc., pochodzą z nektaru i odpowiadają za smak miodu
• białka: ≤ 0,5 proc., pochodzą z wydzieliny gruczołów gardzielowych pszczół
  • aminokwasy – około 0,03 proc.
  • enzymy -pochodzą z wydzieliny gruczołów ślinowych (inwertaza, amylazy, oksydaza glukozy i kilkanaście innych)
• flawonoidy – kemferol, kwercetyna, apigenina, hesperydyna i inne
• inne – hormony (ACh), witaminy (głównie z grupy B), składniki mineralne (dużo potasu – około 0,4 proc.)