Prewencja i leczenie blizn

Istnieje wiele metod leczenia blizn i zapobiegania ich powstawaniu. Ich wybór zależy od rodzaju blizny.

Prawidłowy przebieg gojenia rany obejmuje kilka etapów. W pierwszym z nich wokół miejsca uszkodzenia dochodzi do przekrwienia, wzrostu przepuszczalności naczyń i napływu komórek układu immunologicznego. W kolejnym etapie rana zostaje oczyszczona, a odczyn zapalny ulega stłumieniu. Następuje właściwa faza gojenia, w której fibroblasty wytwarzają kolagen i w efekcie może powstać blizna. Po trzech tygodniach od zagojenia rany blizna ulega przebudowie. Ostateczny kształt przyjmuje po 12-24 miesiącach.

Co to jest blizna?
Blizna jest tkanką łączną włóknistą, zastępującą ubytki w skórze właściwej. Jest mniej sprężysta, pozbawiona przydatków i gładsza od normalnej skóry. Proces gojenia zachodzący z niedostateczną syntezą nowej tkanki może prowadzić do powstania tzw. blizn zanikowych, małych i leżących poniżej powierzchni skóry, charakterystycznych np. dla trądziku czy ospy wietrznej. Czasem jednak – w wyniku nadmiaru produkcji fibroblastów i zwiększonej syntezy kolagenu oraz zmniejszenia wrażliwości włókien kolagenowych na działanie kolagenaz – dochodzi do wytworzenia grubych, twardych i przerośniętych blizn, tzw. blizn przerostowych lub keloidów (bliznowców). Towarzyszą im zazwyczaj takie dolegliwości, jak ból, świąd, ograniczenie ruchliwości (szczególnie w obrębie stawów).

Blizny przerostowe mogą pojawiać się już w okresie pierwotnego gojenia. Występują dość często, a ich cechą charakterystyczną jest to, że rozrastają się nad poziomem skóry, jednak pozostają w granicach rany. Przyjmują barwę różową bądź czerwoną. Bliznowce z kolei pojawiają się dopiero po pewnym czasie od zagojenia rany. Częściej rozwijają się u osób z ciemną karnacją i wykraczają poza granice rany. Przyjmują barwę czerwoną bądź siną. Mogą pojawić się w dowolnym miejscu na ciele, jednak najczęściej występują na płatkach uszu, szyi oraz w okolicach mostka, pępka i ramion nad stawami.

Terapia uciskowa
Również w tym przypadku sprawdza się znane porzekadło mówiące o tym, że lepiej zapobiegać niż leczyć. W prewencji blizn często stosuje się terapię uciskową, chociaż jej skuteczność nie została w pełni potwierdzona w badaniach klinicznych. Rozpoczyna się ją tuż po zagojeniu rany i stosuje przez okres 4-6 miesięcy, a niekiedy nawet 2 lat. Metoda ta polega na długotrwałym uciskaniu blizny. W tym celu stosuje się zwykle ubrania uciskowe. Uzyskuje się w ten sposób niedotlenienie tkanek i zwolnienie ich metabolizmu, co zapobiega powstawaniu blizn przerostowych i bliznowców.

Opatrunki i żele silikonowe
Inną metodą jest stosowanie opatrunków lub żeli silikonowych na zagojone rany. Szczególnie wygodne w stosowaniu są bezbarwne i bezwonne żele, które z powodzeniem można stosować również na twarzy czy w okolicy zgięć stawowych. Istnieje kilka mechanizmów, za pomocą których można wyjaśnić działanie preparatów silikonowych. Okluzyjne właściwości silikonu powodują ograniczenie parowania wody ze skóry, zwiększają nawodnienie tkanek i hamują rozrost blizny poprzez zmniejszenie syntezy kolagenu. Według niektórych badań negatywny ładunek wytwarzany w silikonie wywołuje polaryzację w obrębie włóknistej tkanki blizny, co skutkuje zanikiem blizny.

Skuteczność preparatów silikonowych w prewencji blizn przerostowych szacuje się na 56-85 proc. Obecnie ich stosowanie uważa się za jedną z najskuteczniejszych metod w leczeniu blizn. W przypadku żeli zaleca się ich nakładanie dwa razy dziennie po upływie 2-3 tygodni od zagojenia rany. Okres stosowania zależy od stanu blizny i wynosi od 2 do 12 miesięcy. Żele silikonowe pomocne są nie tylko w zapobieganiu powstawania blizn, ale również w leczeniu blizn starych. Wykazano, że poprawiają one ich elastyczność. Preparaty silikonowe można stosować w połączeniu z innymi metodami leczniczymi, np. metodą uciskową lub innymi opisanymi niżej.

Preparaty naturalne
W leczeniu blizn stosuje się również preparaty zawierające wyciąg z cebuli, heparynę i alantoinę. Działają one przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo oraz skracają czas dojrzewania blizny. Oprócz nich na rynku istnieją preparaty na bazie masy perłowej, zawierającej w swym składzie proteiny, aminokwasy i minerały, które przyspieszają proces gojenia, wygładzają i nawilżają skórę, zapobiegając tym samym powstawaniu blizn, a także sprawiając, że istniejące już blizny ulegają rozjaśnieniu i zmiękczeniu. Preparaty naturalne można zacząć stosować od razu po wygojeniu się rany.

Krioterapia
Wykazano, że kontrolowane niszczenie tkanek poprzez ich zamrażanie powoduje zanik blizny. Powstające od nowa włókna kolagenowe są płaskie, a ich ilość odpowiada prawidłowo gojącej się ranie. Krioterapia wymaga jednak większego zaangażowania ze strony pacjenta – zabiegi powtarza się do pięciu razy w kilkutygodniowych odstępach czasu, a powstała rana musi się od nowa goić. Taki sposób leczenia dotyczy więc jedynie niewielkich blizn.

Bardzo skuteczne okazało się połączenie tej metody z iniekcjami z kortykosteroidów, np. triamcinolonu czy metylprednizolonu, które działają przeciwzapalnie, a także zmniejszają syntezę kolagenu i glikozaminoglikanów. Niestety ta metoda bywa bolesna, a nieprecyzyjne podanie leku może powodować zanik tkanek. Preparaty steroidowe w formie maści lub kremów nie mają też udowodnionych korzyści terapeutycznych.

W formie iniekcji stosowany bywa również werapamil (hamuje proliferację fibroblastów oraz indukuje kolagenazy), 5-fluorouracyl, interferon oraz toksyna botulinowa. Trwają badania nad zastosowaniem iniekcji z bleomycyny – antybiotyku o właściwościach cytotoksycznych. Coraz więcej uwagi poświęca się również zastosowaniu immunoterapii do leczenia blizn. Na rynku obecna jest już maść z inhibitorem kalcyneuryny, działającym immunosupresyjnie.

Radioterapia i laseroterapia
Do leczenia blizn służy również radioterapia oraz laseroterapia. Ta pierwsza traktowana jest jako ostateczność w usuwaniu bliznowców. Może być stosowana jedynie u osób dorosłych ze względu na ryzyko uszkodzenia ośrodków wzrostu kości u dzieci. Metoda ta niesie duże ryzyko uszkodzenia okolicznych tkanek. Istnieją również doniesienia o minimalnym ryzyku indukcji nowotworzenia. Laseroterapię z kolei stosuje się do leczenia blizn przerostowych, keloidów oraz blizn zanikowych. Szczególnie dobre efekty uzyskuje się przy użyciu pulsacyjnego lasera barwnikowego.

Bibliografia u autorki.