Podrażnione oko

Pacjenci odwiedzający apteki skarżą się często na zaczerwienienia, podrażnienia i uczucie zmęczenia oczu. Najczęstszymi przyczynami tego typu problemów są: długie czytanie, praca przed komputerem albo narażenie oczu na działanie czynników drażniących, takich jak dym tytoniowy czy chlorowana woda.

Objawy ze strony oczu, które zgłaszają pacjenci, są często bardzo niecharakterystyczne, dlatego zawsze należy polecić pacjentowi konsultację okulistyczną. Jest to szczególnie istotne, gdy stosowane przez kilka dni preparaty nawilżające nie przyniosą poprawy. Konsekwencją zbagatelizowania podrażnień oczu może być zespół suchego oka (ZSO). W zespole tym mamy do czynienia z niedostatecznym wydzielaniem łez, ich nadmiernym parowaniem albo nieprawidłowym składem, co grozi rozwinięciem poważniejszych powikłań, takich jak owrzodzenie rogówki.

W ZSO oczy mogą boleć, swędzieć lub piec, mogą być również zaczerwienione. W niektórych przypadkach pojawia się uczucie piasku albo ciała obcego pod powiekami. Czasami dochodzi do zaburzeń ostrości widzenia lub nadwrażliwości na światło. Niekiedy zamiast uczucia suchości może pojawić się nadmierne łzawienie. Dolegliwości te mogą mieć różne nasilenie i łatwo je pomylić z objawami innych jednostek chorobowych, np. alergicznego zapalenia spojówek.

Przyczyny
Przyczyny zespołu suchego oka oraz innych dolegliwości mających podobne objawy są bardzo różnorodne i nie muszą być bezpośrednio związane z chorobą narządu wzroku (np. nieprawidłowościami anatomicznymi, zaburzeniami unerwienia rogówki czy urazami powierzchni oka).

Do chorób ogólnoustrojowych, które mogą objawiać się zaburzeniami w produkcji łez, należą cukrzyca i choroby gruczołu tarczowego, zespół Sjögrena, a nawet niektóre choroby skóry (np. trądzik różowaty). Zmniejszenie wydzielania łez obserwuje się również u osób w podeszłym wieku. Ma to związek z zanikiem gruczołów łzowych. Natomiast zespół suchego oka u kobiet w okresie menopauzy jest spowodowany niedoborem estrogenów, chociaż taki efekt może także wywoływać hormonalna terapia zastępcza. Zmiany hormonalne są też odpowiedzialne za występowanie tej dolegliwości w czasie ciąży. Inną przyczyną zespołu suchego oka może być niedobór witaminy A.

Leki powodujące ZSO
W praktyce aptecznej można spotkać się z licznymi przypadkami, w których zespół suchego oka jest następstwem przyjmowania rozmaitych medykamentów. Do takich leków należą preparaty antykoncepcyjne, leki przeciwhistaminowe, beta-adrenolityki (zarówno stosowane ogólnie, jak i miejscowo), preparaty o działaniu moczopędnym (np. tiazydy) czy leki psychotropowe. Warto zapytać pacjenta skarżącego się na problemy z oczami, czy nie stosuje któregoś z tych preparatów.

Styl życia
Powszechność zespołu suchego oka, zwłaszcza wśród młodych ludzi, nie wynika jednak z rozpowszechnienia chorób, które mogą być jego przyczyną, lecz raczej z czynników środowiskowych, prowadzonego trybu życia czy warunków pracy. Zanieczyszczenie powietrza, dym papierosowy i kurz podrażniają oczy, powodując zaburzenia filmu łzowego. Przyczyną zaczerwienienia i pieczenia oczu mogą być również kąpiele w chlorowanej wodzie, a także używane kosmetyki – zarówno te do makijażu oczu, jak i chemiczne środki czystości (np. szampony). Nadmiernemu parowaniu łez sprzyjają także: podmuch suszarki, centralne ogrzewanie, długotrwałe przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach.

Uzupełnianiu filmu łzowego służy mruganie. Niestety wielogodzinna praca przed monitorem komputera oraz spędzanie wolnego czasu na oglądaniu telewizji prowadzą do obniżenia częstości mrugnięć i w konsekwencji do nadmiernego parowania łez. Dodatkowy wpływ na pogłębianie się tych dolegliwości ma rodzaj i natężenie oświetlenia, jakość sprzętu, czas spędzany przed ekranem, a także noszenie soczewek kontaktowych.

Leczenie
Opisane objawy wydają się niegroźne, jednak ich lekceważenie może skutkować poważnymi powikłaniami, w tym utratą wzroku. Dlatego nie wolno ich bagatelizować, a oferując pacjentowi leki, należy uświadomić mu konieczność konsultacji lekarskiej. Tylko lekarz może określić przyczynę dolegliwości i dobrać najlepszą terapię.

Na ogół leczenie sprowadza się do nawilżania powierzchni gałki ocznej. Preparaty o takim działaniu, będące lekami z wyboru, są w większości wydawane bez recepty. Prawidłowo stosowane są bezpieczne, warto więc przypomnieć pacjentowi o konieczności przestrzegania warunków przechowywania leku oraz okresu przydatności do użycia po otwarciu opakowania. Najczęściej leki te są dostępne pod postacią kropli do oczu. Różnią się one między sobą składem oraz lepkością, a w konsekwencji czasem działania.

Alergikom, pacjentom noszącym soczewki kontaktowe oraz wymagającym przewlekłego stosowania preparatu należy polecać produkty niezawierające substancji konserwujących. Zwykle sprzedawane są one w postaci minimsów, czyli jednorazowych opakowań.

Nie należy rekomendować pacjentom kropel obkurczających naczynia. Co prawda zmniejszają one przekrwienie twardówki, szybko likwidując efekt czerwonego oka, ale równocześnie pogarszają jego nawilżenie, pogłębiając dolegliwości.

Stosowanie sztucznych łez
Jeśli pacjent oprócz substytutów łez stosuje jeszcze jakieś inne leki w kroplach, wówczas sztuczne łzy powinien zakraplać dopiero po około 5-10 minutach od podania pozostałych preparatów. Sztuczne łzy stosuje się najczęściej 3-4 razy dziennie. W razie potrzeby odpowiedni preparat można aplikować na noc (produkt ten może mieć postać kropli albo maści) lub bezpośrednio po przebudzeniu.

Jeśli dotychczas stosowany preparat nie poprawia komfortu pacjenta w wystarczającym stopniu, wówczas warto wypróbować produkt o innym składzie.

W większości przypadków redukcja czynników ryzyka – m.in. dbanie o właściwe oświetlenie stanowiska pracy lub nauki, ograniczenie czasu spędzanego przed telewizorem, stosowanie okularów z powłoką antyrefleksyjną do pracy z komputerem, dbanie o właściwe nawilżenie powietrza – wraz ze stosowaniem preparatów sztucznych łez są wystarczające do pozbycia się nieprzyjemnych dolegliwości.