Opryszczka zwykła i nawrotowa

Aż 80 proc. populacji jest nosicielami wirusa opryszczki. Ma on krótki czas replikacji i dużą łatwość przenoszenia się. Czasem infekcja przebiega bezobjawowo, a osoby nią dotknięte nieświadomie zarażają innych.

Wirus opryszczki należący do herpeswirusów jest wśród ludzi bardzo powszechnym patogenem – jest nim zakażone około 80 proc. populacji. Objawy charakterystyczne dla zakażenia wirusami opryszczki były opisywane już w starożytności.

Podobnie jak w przypadku wielu chorób rozpowszechnienie wirusów opryszczki zależy w pewnym stopniu od warunków bytowych – im są one gorsze, tym zakażenia są częstsze (choćby przez rzadsze mycie rąk i używanie wspólnych ręczników).

Charakterystyka wirusa
Znane są dwa typy wirusa opryszczki zwykłej: HSV-1 oraz HSV-2. Pierwszy z nich zazwyczaj wywołuje opryszczkę wargową, zaś drugi opryszczkę narządów płciowych.

Wirus wnika do organizmu przez błonę śluzową lub skórę, gdzie może wywołać miejscowe objawy w postaci pojedynczych albo mnogich skupisk małych pęcherzyków wypełnionych treścią surowiczą. Następnie przez nerwy czuciowe wirus wnika do zwojów nerwowych, gdzie może długo pozostać w formie uśpionej. Zazwyczaj zakażeniu ulega 5-10 proc. komórek zwojowych. W pojedynczej komórce może znajdować się do 30 kopii genomu wirusowego, który wówczas przybiera formę kolistą. Niekiedy wirus przebywa drogę odwrotną prowadząc do wtórnego zakażenia.

Czynnikami ryzyka są: osłabienie odporności organizmu, nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne, stres lub uszkodzenie zwoju nerwowego. Uaktywnione kopie wirusa są wtedy biernie transportowane wzdłuż nerwów czuciowych do skóry, gdzie mogą spowodować ponowne zakażenie. Czasem utajony wirus dostaje się do neuronów czuciowych ośrodkowego układu nerwowego, który w ten sposób staje się kolejnym obok zwojów czuciowych siedliskiem zarazka. Wirus pozostaje w organizmie zarażonego nim człowieka przez całe życie. Pierwotna infekcja jest czasem bezobjawowa, a osoby nią dotknięte nieświadomie zarażają innych.

HSV-1 i HSV-2 cechuje krótki czas replikacji i duża łatwość przenoszenia się. Zakażenie może nastąpić przez kontakt ze skórą lub błoną śluzową oraz przez kontakt z wydzielinami osoby chorej lub będącej nosicielem wirusa. Ze względu na obecność wirusa w ślinie, najczęstsze są zakażenia drogą kropelkową.

Zakażenia wirusami HSV-1 i HSV-2 możemy podzielić na pierwotne, niepierwotne i nawracające. Z zakażeniem niepierwotnym mamy do czynienia wtedy, gdy człowiek zakażony np. HSV-2 ulega zakażeniu HSV-1 lub odwrotnie. Zakażenie pierwotne dotyczy pierwszego kontaktu z wirusem, a nawracające uaktywnienia się latentnego wirusa w organizmie.

Postacie opryszczki
Choroby powodowane przez wirusy opryszczki to m.in.: opryszczkowe zapalenie skóry i błon śluzowych, opryszczkowe zapalenie dziąseł i śluzówek jamy ustnej (występujące zwykle u małych dzieci), opryszczkowe zapalenie spojówek i rogówek, opryszczkowe zapalenie skóry i błon śluzowych okolicy narządów moczowo-płciowych, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Zakażenia te mogą mieć niekiedy ciężki przebieg, zwłaszcza u osób z obniżoną odpornością.

Chorobą dotyczącą głównie pracowników służby zdrowia jest zanokcica opryszczkowa, która objawia się zaczerwienieniem, bolesnością i obrzękiem paliczka dalszego na skutek wniknięcia wirusa przez uszkodzoną skórę.

Przebieg choroby
Najczęstszą postacią zakażenia wirusami HSV-1 oraz HSV-2 jest opryszczka pierwotna lub nawrotowa. W typowej postaci choroba w okresie zwiastunów objawia się uczuciem swędzenia lub pieczenia w dotkniętym nią miejscu. Ten okres w przypadku zakażenia nawrotowego jest zwykle bardzo krótki i trwa poniżej 6 godzin, zaś w przypadku zakażenia pierwotnego może trwać nawet kilka dni. Później dochodzi do zaczerwienienia skóry i pojawienia się skupisk małych, napiętych pęcherzyków wypełnionych surowiczą treścią. Po kilku dniach pęcherzyki przysychają, tworząc żółte strupy. Choroba zazwyczaj ustępuje w ciągu 8-12 dni. Jednak w niektórych przypadkach nawrotowej opryszczki może dojść do powstania blizn. Zdarzają się też powikłania polegające na nadkażeniu bakteryjnym (zwykle paciorkowcowym lub gronkowcowym) pęcherzyków lub strupów. Może wówczas dojść do powstania liszajca zakaźnego i miejscowego odbarwienia skóry.

Pacjenci, którzy mają opryszczkę wargową, powinni zachować szczególną ostrożność. Tarcie oka ręką, którą wcześniej dotykało się ust, prowadzi bowiem do zakażenia rogówki oka. Jest to o tyle groźne, że zakażenie rogówki wirusem HSV-1 w powikłanych przypadkach może spowodować poważne uszkodzenie narządu wzroku. Pacjenci chorujący na opryszczkę powinni pamiętać o częstym myciu rąk i nieużywaniu przedmiotów higieny osobistej (np. ręczników) wspólnie z innymi osobami.

Diagnoza
Rozpoznanie choroby jest zwykle dość proste. Diagnozę stawia się na podstawie typowych objawów. Czasem trzeba jednak posłużyć się badaniami laboratoryjnymi określającymi poziom przeciwciał lub oznaczyć typ wirusa metodami biologii molekularnej. Dotyczy to głównie ciężkich zakażeń wirusami HSV lub przypadków, w których obraz jest niejasny. Dużej uwagi wymagają pacjenci zakażeni wirusem HIV lub z obniżoną odpornością – zakażenie może mieć u nich bardzo ciężki przebieg.

Farmakoterapia
Leczenie prostych postaci opryszczki polega zwykle na miejscowym stosowaniu leków wirusostatycznych lub wirusobójczych. W ciężkich przypadkach podaje się ogólnie pochodne deoksyguanozyny (mogą być one również stosowane miejscowo).

Ciekawą alternatywą lub uzupełnieniem dla tych leków jest stosowany miejscowo denotivir. Jest to pochodna izotiazolu działająca m.in. na wirusy HSV i bakterie Gram-dodatnie, np. Staphylococcus aureus. Denotivir ma też działanie przeciwzapalne. Można go stosować w postaci maści na zmienione chorobowo miejsce lub jako opatrunek okluzyjny.

Leczenie opryszczki jest najskuteczniejsze wówczas, gdy zostanie wdrożone w początkowym stadium choroby. Może to zmniejszyć zagrożenie przejścia zakażenia w postać przewlekłą i późniejszych nawrotów choroby.

Najpowszechniej występujące postacie opryszczki u osób ogólnie zdrowych są zazwyczaj niegroźne pod warunkiem przestrzegania zasad higieny i wczesnego leczenia.

#Fazy choroby
Opryszczka rozwija się fazami. Im wcześniej zostanie wykryta, tym szybciej można wdrożyć leczenie. Pozwoli to uniknąć przejścia zakażenia w postać przewlekłą oraz pojawienia się późniejszych nawrotów choroby.

• Faza mrowienia – Zazwyczaj trwa 1-2 dni; w zakażonym miejscu pojawiają się nieprzyjemne odczucia, np. swędzenie, pieczenie lub kłucie.
• Faza pęcherzyka – W miejscu zaczerwienienia pojawia się grudka, która następnie przekształca się pęcherzyki; są one bolesne i łatwo się rozprzestrzeniają.
• Faza sączenia – Pęcherzyki pękają i sączy się z nich przezroczysty płyn; w tej fazie nosiciel wirusa opryszczki najbardziej zaraża innych.
• Faza strupa – Powstałe ranki zaczynają się goić, tworząc strupki; nie należy ich zdrapywać, ponieważ wydłuży to czas gojenia i zwiększy ryzyko powstawania blizn.

(red.)