Opieka farmaceutyczna w Polsce

Opieka farmaceutyczna (OF) stała się ostatnio popularnym i rozwijającym się elementem farmakoterapii w Polsce.

W celu zbadania opinii pacjentów na temat tego procesu, w jednej z aptek w Warszawie przeprowadzono ankietę. Na podstawie procentowych zależności między zwolennikami i przeciwnikami OF, a także osobami obojętnymi wobec tego działania, określono czynniki determinujące powodzenie tego procesu, uwzględniając płeć, wiek, wykształcenie, dochody, zawód (medyczny/ niemedyczny) respondentów. Zbadano również korelacje między grupami, w których mogą zachodzić różne interakcje farmaceutyczne (sprawdzano m.in., czy ankietowani leczą się u kilku lekarzy, u jednego lekarza, czy wcale, jaką część dochodów przeznaczają na miesięczne leczenie) oraz przedstawiono procentową strukturę demograficzną pacjentów apteki.
Słowa kluczowe: opieka farmaceutyczna, ankieta, czynniki determinujące, plan eliminacyjny Placketta-Burmana.

Opieka farmaceutyczna polega na dokumentowanym procesie, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem oraz przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania określonych efektów poprawiających jakość życia pacjenta [1].
W Wielkiej Brytanii apteka jest pierwszym miejscem, do którego zgłaszają się pacjenci, zanim odwiedzą lekarza [2]. Farmaceuta jest łącznikiem między pacjentem a lekarzem [3], pomaga dobrać leki i pilnuje, by nie dochodziło między nimi do interakcji niekorzystnych dla zdrowia pacjenta. Niewykluczone, że z czasem i w Polsce prowadzenie OF będzie decydować o pozycji apteki na rynku [4].

Pytania ankiety
W celu zbadania opinii pacjentów na temat opieki farmaceutycznej w osiedlowej aptece przy ul. Powstańców Śląskich 83 w Warszawie przeprowadzono ankietę, którą podzielono na dwie części. Pierwsza dotyczyła danych osobowych pacjenta, druga – jego stosunku do farmaceuty (w większości pytania zamknięte, odpowiedzi: tak lub nie).

Pacjentów zapytano o: płeć (K – kobieta, M – mężczyzna), wiek (mniej niż 25 lat, 25-45 lat, 46-65 lat, powyżej 65 lat), wykształcenie (podstawowe – WP, średnie – WŚr i wyższe – WW), dochody miesięczne brutto na osobę w rodzinie (DI – < 1126 zł, DII – 1127-2984 zł, DIII – 2985-4128 zł, DIV – > 4128 zł), wykonywany zawód (medyczny – ZM lub niemedyczny – ZNM), liczbę lekarzy prowadzących ich terapię (leczenie u kilku lekarzy – LuK, leczenie u jednego lekarza lub wcale – LW) oraz część dochodów przeznaczaną na miesięczne leczenie (< 10 proc. – L < 10 proc. , 10-50 proc. – L 10-50 proc., > 50 proc. – L > 50 proc.).

W drugiej części ankiety pacjentom zadano 32 pytania dotyczące m.in. ich stosunku do pracy farmaceuty, zaufania do przedstawicieli tego zawodu, rodzaju informacji uzyskiwanych w czasie wizyty w aptece, a także elementów opieki farmaceutycznej, takich jak: pomoc w obsłudze urządzeń wykorzystywanych w chorobach przewlekłych, monitorowanie postępów terapii, modernizacja apteki związana z prowadzeniem gabinetu opieki farmaceutycznej.

Kryteria analizy
Aby zdefiniować czynniki wpływające na powodzenie wdrażania opieki farmaceutycznej, w opracowaniu ankiet wykorzystano plan eliminacyjny Placketta-Burmana [5]. Pytania, na które pacjent odpowiedział twierdząco, oznaczono jako ,,+”, natomiast odpowiedzi negatywne jako ,,–”. Pytania, wobec których ankietowani mieli obojętny lub nieokreślony stosunek, oznaczano jako ,,0”.

Odpowiedzi zebrano w tabelach, zliczono ,,+”, ,,–” i ,,0” dla poszczególnych pacjentów i na tej podstawie sklasyfikowano ich jako zwolenników, przeciwników lub obojętnych. Następnie obliczono procentowy udział zwolenników, przeciwników i osób z obojętnym stosunkiem do OF w każdej z grup pacjentów wymienionych w pierwszej części ankiety. Założono, że OF najłatwiej wprowadza się w grupach, w których przeważają jej zwolennicy lub jest korzystny stosunek liczby zwolenników i obojętnych do liczby przeciwników OF.

W pracy przedstawiono wyniki dla stałych pacjentów apteki, ponieważ ta grupa jest istotna przy wprowadzaniu opieki farmaceutycznej. Procentową strukturę demograficzną pacjentów apteki oraz porównanie ich podejścia do OF w zależności od płci, wieku, wykształcenia, dochodów i wykonywanego zawodu przedstawiono na wykresach i w tabelach. Porównano również wprowadzenie OF w grupach LuK/ LW i L < 10%, L10-50% oraz L > 50%, co ma istotne znaczenie ze względu na interakcje farmaceutyczne.

Wyniki ankiety
Badanie przeprowadzono na 145 pacjentach, z czego 120 osób (83 proc.) to stali pacjenci apteki, a 25 osób (17 proc.) – przypadkowi. Apteka mieści się na osiedlu o młodym profilu społecznym: najliczniejszą grupą są pacjenci w wieku 25-45 lat z WW i wysokimi dochodami (DIV) (patrz wykres 1).

We wszystkich grupach podzielonych na płeć i wiek można wprowadzić opiekę farmaceutyczną; w każdej jest ponad 50 proc. zwolenników tego działania (patrz wykres 2). Biorąc pod uwagę kryterium płci, łatwiej ten proces wprowadza się u kobiet (patrz wykres 3), natomiast biorąc pod uwagę kryterium wieku – największymi zwolennikami OF są ludzie młodzi (poniżej 25 lat), w drugiej kolejności osoby w wieku 46-65 lat. Najtrudniej tego typu działania wprowadza się w grupie pacjentów powyżej 65 lat oraz u osób w wieku 25-45 lat, choć teoretycznie to właśnie one powinny być adresatami OF – ze względu na możliwość interakcji wielu przyjmowanych leków i prowadzenie terapii u więcej niż jednego lekarza (patrz wykres 4).

Opiekę farmaceutyczną łatwiej wprowadza się u pacjentów z wykształceniem średnim i wyższym niż z podstawowym (grupa nieistotna statystycznie) (patrz wykresy 5 i 6).

Pod względem dochodowym najliczniejszymi grupami są pacjenci z DII i DIV, najmniej liczną – z DI (patrz wykres 7). OF najtrudniej wprowadza się u pacjentów najbogatszych, w pozostałych grupach zadanie to jest łatwiejsze i porównywalne (patrz wykres 8).

Dochody rosną wraz z wykształceniem: pacjenci z wykształceniem podstawowym występują tylko w grupach DI i DII (patrz wykres 9).

Okazuje się, że na stosunek do opieki farmaceutycznej nie wpływa wykonywany zawód (medyczny czy niemedyczny); w obu grupach OF wprowadza się podobnie (patrz wykresy 10 i 11).
Pacjenci leczący się u kilku lekarzy stanowią liczniejszą grupę od pacjentów leczących się u jednego lekarza lub nieleczących się wcale (stosunek 59:41 proc.) (patrz wykresy 12 i 13).

Najczęściej u kilku lekarzy leczą się kobiety oraz pacjenci starsi (46-65 i powyżej 65 lat). Wśród pacjentów, którzy leczą się u jednego lekarza, lub nie leczą się wcale, są ludzie młodzi (w przedziałach: poniżej 25 lat i 25-45 lat). W obu grupach łatwo wprowadza się OF (patrz wykres 14).

OF łatwiej wprowadza się w grupie osób wydających miesięcznie na leczenie od 10 do 50 proc. dochodów niż w grupie wydającej poniżej 10 proc., co dobrze rokuje ze względu na liczniejsze interakcje farmaceutyczne (patrz wykresy 15 i 16). Niestety OF nie uda się wprowadzić w grupie wydającej na leczenie powyżej 50 proc., ale jest ona nieistotna statystycznie. Młodsi ludzie z reguły zażywają mniej lekarstw i rzadziej chorują niż ludzie starsi, dlatego na leczenie przeznaczają mniej pieniędzy.

Podsumowując, istnieje dodatnia korelacja pomiędzy kryteriami: część dochodów przeznaczana na miesięczne leczenie, leczenie się u kilku lekarzy, u jednego lekarza lub u żadnego oraz wiek. OF najłatwiej wprowadza się w grupie osób leczących się u kilku lekarzy i wydających na leczenie od 10 do 50 proc. dochodów (patrz wykresy 17 i 18).

Czynnikami determinującymi powodzenie wprowadzenia OF są: płeć, wiek i dochody, natomiast wykształcenie oraz zawód nie odgrywają istotnej roli.

Na podstawie wyników opracowanych według schematu Placketta-Burmana wywnioskowano, że opiekę farmaceutyczną uda się wprowadzić u stałych pacjentów. Aż 68 proc. z nich jest za wprowadzeniem OF, a tylko 18 proc. przeciwko. Zaledwie 14 proc. ma obojętny stosunek do OF. Jednak wniosek ten podważają wyniki dwóch istotnych w ankiecie pytań. Wynika z nich, że tylko 48 proc. pacjentów zaopatruje się wyłącznie w jednej aptece, a jedynie 23 proc. twierdzi, że ma ,,swojego” farmaceutę, który zna ich problemy zdrowotne i stosowane przez nich leki.
Pocieszające jest to, że aż 86 proc. osób zadeklarowało chęć korzystania z usług apteki, w której zostanie wprowadzona OF.

#Bibliografia:
1.Łazowski J., 2008. Refleksje na temat opieki farmaceutycznej.
Biuletyn informacyjny Okręgowej Izby Aptekarskiej w Warszawie 4, 19-23.
2.Magryta A 2009. Troska o pacjenta w anglosaskim stylu.
Farmacja praktyczna 2, 18-19.
3.Wysomirski M., 2009. Farmaceucie handel nie przystoi.
Farmacja praktyczna 4, 10-11.
4.Płatos B., Kuźmiński Ł., 2008. Aptekarz czy farmaceuta?
Farmacja praktyczna 8, 10-11.
5.Bell G., Ledoltur J., Swersey A.,1996. Experimental design on the front lines of marketing: Testing new ideas to increase direct mail sales. International Journal of Research in Marketing 23, 309-314.