Niebezpieczna jaskra

Wywiad z dr Iwoną Gan-Raczyńską, specjalistką od chorób oczu z Centrum Medycznego MAVIT.

Ilu jest chorych na jaskrę?

Szacuje się, że na świecie na jaskrę choruje 68 mln ludzi, z czego 7 mln już straciło wzrok. Choroba ta stanowi główną przyczynę ślepoty w krajach rozwiniętych. W Polsce na jaskrę choruje około 750 tys. osób, z czego leczy się jedynie 20 proc.

Kto najczęściej choruje na jaskrę i jakie dolegliwości towarzyszą tej chorobie?

Jaskra dotyka ludzi w każdym wieku. Wyróżniamy dwie formy tej choroby: wrodzoną, ujawniającą się do 3. roku życia, i starczą. Jest to schorzenie, które często nie daje żadnych dolegliwości, co wynika bezpośrednio z faktu, iż dopiero znaczny ubytek w ilości włókien nerwowych daje zauważalne objawy. Zazwyczaj pacjent dowiaduje się o chorobie, gdy przychodzi na badanie kontrolne po okulary. Pacjent nie kojarzy przemijających bólów głowy i oczu, a także zamgleń widzenia z jaskrą.

Najczęstsza postać jaskry, tj. z szerokim kątem przesączania, przebiega najczęściej bezobjawowo. Nawet w wypadku znaczącego wzrostu ciśnienia śródgałkowego często dochodzi do adaptacji oka, przez co pacjent nie odczuwa żadnych dolegliwości. Ponadto, jeśli choroba rozpoczyna się od obwodowych części pola widzenia, pacjenci rekompensują ubytki, odruchowo obracając głowę, tak aby obiekt ich zainteresowania znajdował się w jego środkowej, zdrowej części. Jeśli mamy do czynienia z jaskrą z wąskim kątem przesączania – zwłaszcza w trakcie jej zaostrzenia – wtedy pacjent ma wysokie ciśnienie śródgałkowe i odczuwa silne dolegliwości bólowe z towarzyszącymi nudnościami, wymiotami i  zamgleniami widzenia. Jednak ten rodzaj jaskry występuje rzadziej.

Zdarza się czasem, że dopiero utrata widzenia w jednym oku zwraca uwagę chorych na istniejącą patologię. Warto również dodać, że niektóre postaci jaskry występują w przebiegu pewnych zapaleń błony naczyniowej oka bądź urazów.

Jak wygląda badanie?

We wczesnych etapach jaskry badanie ogólne, jakie możemy przeprowadzić na przykład w salonach optycznych w centrach handlowych, może nie ujawnić zmian chorobowych. Dopiero badania dodatkowe: na pole widzenia i GDx (oceniające grubość warstwy włókien nerwowych nerwu wzrokowego) pomogą postawić właściwą diagnozę. Badania te nie są bolesne. Składają się na nie: ocena wady refrakcji (+/–/astygmatyzm), zmierzenie grubości rogówki, obejrzenie komory przedniej oka i ocena kąta przesączania. Jaskrze często towarzyszy zaćma. Po sprawdzeniu ciśnienia w gałce ocznej i przy kącie szerokim przesączania możemy ocenić dno oka. Oceniamy też stan siatkówki oraz nerwu wzrokowego. Bywa tak, że mimo sugerującego chorobę obrazu nerwu wzrokowego badany nie ma jaskry, dlatego konieczne jest badanie GDx.

Przy podejrzeniu jaskry, oprócz badań standardowych, musimy wykonać tzw. krzywą dobową – pomiary ciśnienia śródgałkowego co dwie godziny od rana do wieczora. Dokładna ocena wartości ciśnienia, które ma charakter dynamiczny i zmienia się w ciągu dnia, jest istotnym elementem diagnostycznym.

Jest jednak taka postać jaskry, która pomimo idealnego ciśnienia w gałce ocznej powoduje charakterystyczne dla tej choroby uszkodzenie nerwu wzrokowego i uszkodzenie komórek zwojowych siatkówki. Leczyliśmy pacjentów, którzy mając znacząco podwyższone ciśnienie śródgałkowe (powyżej 30 mmHg), nie wykazywali żadnych zmian, ale zdarzali się i tacy chorzy, którzy przy 16 mmHg mieli wysoce zaawansowaną jaskrę. Jedynym sposobem na postawienie właściwej diagnozy jest systematyczna kontrola.

Jakie są warianty leczenia?

Leczenie jest zależne od postaci choroby i stopnia jej zaawansowania. Najważniejsze jest jednak to, aby pacjent usłyszawszy diagnozę, nie zlekceważył jej. Mimo że obecnie jest to choroba, której nie da się wyleczyć, to jej wczesne rozpoznanie i odpowiednia terapia pozwalają zachować widzenie do końca życia. W najgorszym wypadku staramy się opóźnić utratę wzroku.

W przypadku jaskry z szerokim kątem rozpoczynamy leczenie farmakologiczne i monitorujemy przebieg choroby. Jeśli wyniki terapii są niezadowalające, możemy zastosować leczenie laserem lub mikrochirurgię. Jaskrę z wąskim kątem również zaczynamy leczyć farmakologicznie, ale bardzo dobre efekty daje też terapia laserem. Zabezpiecza ona przed ostrym atakiem choroby. Pamiętajmy jednak, że poprawa nie zwalnia pacjenta od systematycznej kontroli!

Sytuacja diametralnie różni się w przypadku dzieci. Tu jak najszybciej należy wdrożyć leczenie chirurgiczne.

Jakie są czynniki ryzyka tej choroby?

Skłonność do zapadnięcia na jaskrę jest w dużej mierze dziedziczna, stąd wystąpienie tej choroby w rodzinie jest wskazaniem do częstszych badań kontrolnych. Jeżeli pacjent nie przekroczył 35. roku życia i zauważył u siebie istnienie czynników ryzyka, powinien robić badania co 8-10 miesięcy, natomiast po 35. roku życia – co 6 miesięcy.

Do czynników ryzyka należą także wszystkie choroby, które uszkadzają naczynia lub przyspieszają destrukcję nerwu wzrokowego, np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze. Nieprawidłowe wartości ciśnienia tętniczego (zarówno zbyt niskie, jak i zbyt wysokie), podobnie jak zbyt duże obniżenie ciśnienia tętniczego w nocy, prowokują uszkodzenie nerwu wzrokowego, dlatego osoby dotknięte tymi chorobami znajdują się w grupie ryzyka.

Czy pospolita wada wzroku, np. krótkowzroczność czy nadwzroczność, może przyczynić się do rozwoju jaskry?

Tak. Krótkowzroczność (powyżej -4 D) jest istotnym czynnikiem ryzyka zachorowania na jaskrę z otwartym kątem przesączania. Natomiast nadwzroczność (powyżej +3 D) zwiększa niebezpieczeństwo zachorowania na jaskrę z wąskim kątem przesączania.

Wszyscy, nawet ci, którzy nie mają żadnych dolegliwości, powinni raz w roku sprawdzić w trakcie wizyty kontrolnej u okulisty dno oka oraz pole widzenia. Jest to taki przedział czasu, w którym choroba może zacząć postępować. Wszystkim swoim pacjentom wykonuję te badania chociażby po to, żeby mieć punkt odniesienia na wypadek wystąpienia jakichkolwiek zmian.

**Dziękuję za rozmowę. **