Menopauza – hormonalna terapia zastępcza

Pogłębiający się deficyt hormonów może prowadzić do wielu uciążliwych dla kobiet dolegliwości. Na szczęście współczesna medycyna dysponuje wieloma skutecznymi preparatami, które mogą znacznie poprawić jakość życia kobiet po menopauzie.

Menopauzą nazywamy utrzymujący się ponad rok brak miesiączki, spowodowany trwałą niedoczynnością jajników. Okres około 2-3 lat przed menopauzą i po niej nazywamy okresem perimenopauzy (inaczej przekwitaniem, klimakterium). Niekiedy okres ten trwa 5-10 lat. Dla uproszczenia menopauzą nazywa się ogół zjawisk związanych z naturalnym wygasaniem czynności jajnika i licznymi objawami towarzyszącymi temu procesowi.

Objawy
Pierwszymi objawami przekwitania są najczęściej zmiany w cyklu miesiączkowym polegające na zaburzeniach regularności i nasilenia krwawień (może nawet dojść do krwotoków). U wielu kobiet występują wiążące się z deficytem estrogenów objawy naczynioruchowe, takie jak uderzenia gorąca i zlewne poty (nasilające się zwłaszcza nocą). Przyczyną tych zaburzeń jest brak bezpośredniego działania estrogenów na centralny układ nerwowy, w tym wypadku na ośrodek termoregulacji.

Innymi często występującymi objawami są: nudności, zawroty głowy, bóle i kołatania serca, bóle mięśniowe i stawowe oraz kurcze mięśni. Deficytem estrogenów tłumaczy się również zaburzenia emocjonalne (drażliwość, nadpobudliwość), a także stany lękowe, zespoły nerwicowe lub depresyjne oraz zaburzenia snu.

Pogłębiający się niedobór hormonów płciowych prowadzi również do zmian zanikowych w obrębie tkanek układu moczowo-płciowego, zwłaszcza śluzówek pochwy i jej przedsionka oraz cewki moczowej. W konsekwencji dochodzi do uczucia suchości, co sprzyja infekcjom. Pojawiają się również zaburzenia oddawania moczu, nietrzymanie moczu oraz zwiększa się częstość zakażeń dróg moczowych.

U kobiet po menopauzie obserwuje się: zaburzenia seksualne polegające na zmniejszeniu reaktywności seksualnej i wrażliwości stref erogennych na bodźce dotykowe, zmiany napięcia mięśni krocza i pochwy oraz – przy towarzyszącym zespole suchości – bolesność podczas stosunków płciowych.

Następstwa menopauzy
Deficyt estrogenów prowadzi u kobiet do osteoporozy, a w konsekwencji do wzrostu ryzyka złamań kości. Szacuje się, że u kobiet po menopauzie rocznie ubywa około 2-3 proc. masy kostnej.

Metaboliczne następstwa menopauzy, będące wynikiem niedoboru estrogenów, zwiększają ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej. Obserwuje się zwiększenie cholesterolu całkowitego i trójglicerydów. Narasta insulinooporność, zaburzeniu ulega wydzielanie insuliny i tolerancja glukozy.

Hormonalna terapia zastępcza
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) polega na podawaniu doustnym lub przezskórnym preparatów z estrogenami w połączeniu z progestagenami. Preparaty te występują m.in. w postaci implantów podskórnych, pierścieni dopochwowych, wkładek wewnątrzmacicznych oraz kremów działających miejscowo. Ich różnorodność pozwala na indywidualne dobranie preparatu.

Hormonalna terapia zastępcza korzystnie wpływa na objawy naczynioruchowe, na sferę psychiczną i libido. Już po kilku tygodniach stosowania HTZ znacznie zmniejszają się lub ustępują uderzenia gorąca, zlewne poty oraz zaburzenia snu. Poprawie ulega również nastrój. Po dłuższym czasie stosowania HTZ dochodzi do regeneracji nabłonka pochwy oraz zwiększenia wydzielania śluzu. Poprawie ulega funkcja oddawania moczu, znacznie zmniejsza się ryzyko infekcji układu moczowego.

Wyrównanie niedoboru estrogenów zapobiega także ubytkowi masy kostnej, działa korzystnie na krążenie, naczynia wieńcowe, układ krzepnięcia oraz metabolizm.

Przed rozpoczęciem terapii należy poddać się ogólnemu badaniu lekarskiemu (m.in. ocena czynności wątroby, profil lipidowy, badania hormonalne, badanie densytometryczne w celu oceny ryzyka osteoporozy) oraz ginekologicznemu (badanie piersi, cytologia, mammografia i USG narządu rodnego).

Przeciwwskazania HTZ
Nie wszystkie kobiety mogą jednak korzystać z dobrodziejstwa klasycznej terapii zastępczej. Do przeciwwskazań należą: ciąża, laktacja, niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych, rak macicy i sutka, uszkodzenia wątroby, choroby naczyń (idiopatyczna żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna). Należy również ocenić ryzyko wystąpienia innych chorób, np. choroby wieńcowej.

Lekarz prowadzący powinien wykluczyć również: mięśniaki macicy, endometriozę, torbiele, zaburzenia lipidowe, kamicę żółciową, nadciśnienie tętnicze. Należy wspomnieć lekarzowi o przypadkach chorób nowotworowych w rodzinie.

Alternatywy dla HTZ
Gdy istnieją objawy nietolerancji estrogenów lub przeciwwskazania do ich podawania, można rozważyć szereg alternatywnych sposobów leczenia. Od pewnego czasu dużym zainteresowaniem kobiet cieszą się preparaty tzw. fitoestrogenów (najczęściej są to preparaty sojowe). Ich skuteczność nie jest do końca potwierdzona w aspekcie zapobiegania osteoporozie czy ryzyka choroby wieńcowej, ale niewątpliwie mają one korzystne działanie na psychikę. Zmniejszają również objawy wypadowe, tj. uderzenia gorąca, poprawiają nastrój i ogólne samopoczucie. Są bezpieczne i dobrze tolerowane. Fitoestrogeny mogą zmniejszać tempo ubytku masy kostnej, jednakże nie udowodniono, by redukowały ryzyko złamań.

Związki o właściwościach zbliżonych do estrogenów zawiera także wyciąg z kłącza pluskwicy groniastej (Cimicifuga racemosa). Preparaty zawierające ten wyciąg mogą być stosowane samodzielnie nie dłużej niż sześć miesięcy (dzienna dawka to ok. 40 mg). Po tym okresie należy skonsultować się z lekarzem.Preparaty zawierające pluskwicę nie mogą być stosowane u kobiet w ciąży i okresie laktacji.

Inne rzadziej stosowane leki to agoniści receptora α-adrenergicznego (np. klonidyna). Umiarkowanie zmniejszają one uderzenia gorąca. Innym lekiem jest tibolon, który ma własności progestagenne, androgenne i estrogenne. Uśmierza on dolegliwości menopauzalne i zapobiega ubytkowi masy kostnej.