Kłopot z głowy (łupież)

Łupież jest określany jako drobnopłatowe złuszczanie owłosionej skóry głowy z mniej (łupież suchy) lub bardziej (łupież tłusty) nasilonym łojotokiem. Jest to schorzenie o przewlekłym przebiegu z charakterystycznym sezonowym nasileniem zmian w zimie i poprawą w okresie letnim.

Łupież to jeden z najczęstszych problemów dermatologicznych dotyczących owłosionej skóry głowy. Wyróżniamy dwie podstawowe odmiany łupieżu: zwykły (suchy) i tłusty (łojotokowy). Występuje zazwyczaj u ludzi rasy białej, natomiast rzadko pojawia się u przedstawicieli rasy czarnej. Największe nasilenie łupieżu zwykłego występuje w wieku 10-20 lat, w okresie burzy hormonalnej (ok. 50 proc. przypadków). Łupież zwykły jest częstszy u chłopców i mężczyzn, z wiekiem może przekształcać się w łupież tłusty i utrzymywać się nawet przez całe życie. U niemowląt i dzieci jest w zasadzie niespotykany.

Przyczyny
Bezpośrednią przyczyną powstawania łupieżu jest skrócony okres proliferacji komórek naskórka (keratynocytów), co widoczne jest gołym okiem pod postacią dużej ilości drobnych łusek w obrębie owłosionej skóry głowy. Istotnym czynnikiem patogenetycznym jest drożdżopodobny grzyb Malassezia furfur, którego drażniące metabolity powodują przyspieszenie procesu odnowy naskórka w łupieżu.

Wpływ na powstawanie łupieżu mają także uwarunkowania genetyczne, wiek, płeć, zaburzenia hormonalne (udział androgenów i nadmierne wytwarzanie progesteronu u kobiet), osłabienie organizmu, niewłaściwa higiena osobista, brak wypoczynku, stres, dieta (nadmierne spożycie cukru, skrobi, tłuszczów nasyconych m.in. mięs i wędlin). Poza tym przyczyną łupieżu może być także niewłaściwa pielęgnacja włosów i skóry owłosionej głowy związana z nadmiernym używaniem żeli, pianek i lakierów, niewłaściwym korzystaniem z produktów koloryzujących, elektrycznych wałków do włosów, zbyt rzadkim stosowaniem szamponu do włosów, niewystarczającym spłukiwaniem lub spłukiwaniem wodą zawierającą zbyt dużo chloru.

Objawy łupieżu
Charakterystyczne objawy łupieżu suchego to: drobnootrębiaste, suche, początkowo szarobiałe łuski, w największej ilości występujące na szczytowej części głowy. W bardziej nasilonych zmianach zajmują okolice boczne ciemieniowe i skroniowe. Łuski nie są mocno związane z podłożem, odrywają się samoistnie lub pod wpływem czesania włosów. Łupież zwykły nie powoduje zwiększonego wypadania włosów. Mogą być one jednak bardziej suche i łamliwe. Nie ma objawów zapalnych.

Łupież łojotokowy charakteryzuje się występowaniem tłustych i żółtych łusek, które tworzą strupy. Łuski są mocniej przytwierdzone do podłoża i nie ulegają samoistnemu odrywaniu. Zmianom tym towarzyszą objawy stanu zapalnego owłosionej skóry głowy, objawiające się zaczerwienieniem, sączeniem, a także różnie nasilonym świądem.

Główną przyczyną tej odmiany łupieżu jest nadmierna aktywność gruczołów łojowych skóry głowy. Dolegliwość ta dotyka przeważnie osób po 20. roku życia, głównie mężczyzn. Włosy stają się wówczas tłuste, lśniące i coraz cieńsze. Ten rodzaj łupieżu może doprowadzić do wypadania włosów, co grozi przedwczesnym łysieniem. Reasumując, skutkiem zaniedbania tego rodzaju łupieżu jest łysienie łojotokowe. Łupież i łojotok zmniejszają się w miarę postępującego łysienia.

Odpowiednio dobrany szampon
Leczenie łupieżu opiera się na wielokierunkowym działaniu mającym na celu zahamowanie wzrostu grzyba Malassezia furfur, eliminacji łojotoku i przywróceniu fizjologicznej równowagi skóry.

Pomocne w tym mogą być m.in. szampony przeciwłupieżowe, które zwykle zawierają środki keratolityczne (usuwające warstwę rogową naskórka), cytostatyczne (zmniejszające szybkość odnawiania się komórek naskórka), przeciwgrzybicze i przeciwłojotokowe. Wszystkie szampony przeciwłupieżowe mają podobne składniki podstawowe, np. dziegcie, siarczek selenu, pirithion cynku, kwas salicylowy lub siarkę. Substancje te – odpowiednio dobrane – wspomagają działanie lecznicze.

Bardzo ważne jest, by umiejętnie myć włosy szybko przetłuszczające się. Mycie ich źle dobranymi preparatami często nasila powstawanie łupieżu. Środki te powinny być dostosowane do aktywności gruczołów łojowych i ilości wydzieliny lipidowej.

W większości przypadków, z wyjątkiem pewnych zaburzeń endokrynologicznych, lekarz ma niewielki wpływ na eliminację łojotoku. W związku z tym stosuje się środki leczące objawy, czyli hamujące łojotok i wysuszające.

Preparaty myjące powinny mieć kwaśne pH, które usuwa nadmiar łoju i nie powoduje przesuszenia skóry oraz podrażnień. Najczęściej leczenie łupieżu opiera się na stosowaniu szamponów zawierających smołę pogazową (dziegcie). Mają one właściwości keratolityczne i cytostatyczne, które pomagają w zwalczaniu łojotoku. Zwykle zaleca się stosowanie ich w odstępach trzydniowych, co skutecznie wpływa na usuwanie nadmiaru łoju i złuszczenie naskórka.

W celu uzyskania odpowiedniego działania szamponu, pianę powstałą w trakcie mycia należy potrzymać na skórze głowy przez 5 minut. W okresie dużego nasłonecznienia należy dokładnie spłukać preparat, ponieważ istnieje ryzyko reakcji fototoksycznych.

Preparaty z siarką
W zwalczaniu łojotoku skuteczne są także związki siarki. Ten pierwiastek na skórze głowy ulega przemianom w siarczki, które działają bakteriobójczo i grzybobójczo. Biosiarka działa wysuszająco i keratolitycznie.

W aptece dostępne są bez recepty emulsje zawierające kilkuprocentowe stężenie siarki, również z różnymi dodatkami. Tego typu preparaty są skuteczne w łojotoku, działają również przeciwgrzybiczo oraz przeciwświerzbowo.

Leki przeciwgrzybicze
Ze względu na udział Malassezia furfur w etiopatogenezie łupieżu, bardzo skuteczne są preparaty zawierające leki przeciwgrzybicze, m.in. pochodne imidazolowe (ketokonazol, flutrimazol, klotrimazol, bifonazol, mikonazol), oktopiroks (dodatkowo działanie przeciwbakteryjne i keratolityczne) i pirytionian cynku. W przypadku zaostrzenia zakażenia można włączyć do leczenia na krótki okres preparat steroidowy.

Jako terapię uzupełniającą zaleca się dietę bogatą w witaminy z grupy B (drożdże spożywcze oraz kiełki pszenicy zawierają duże ilości witaminy B6). Posiłki zawierające jaja kurze i kapustę także dostarczają dużych ilości witaminy B6 oraz siarki, która jest minerałem poprawiającym kondycję skóry.