Kleszczowe zapalenie mózgu

Zapis wywiadu z komandorem dr n. med. Andrzejem Zabielskim

– Czy zagraża nam KZM?

– KZM przenoszone jest przez kleszcze. Choroba ta, przez lata, obejmując Europę Wschodnią, rozprzestrzeniała się w kierunku Skandynawii, krajów Bałtyckich, Niemiec, Francji, Szwajcarii, Czech, Węgier, Austrii, Rosji, Ukrainy, Białorusi i oczywiście Polski. W naszym kraju KZM była przez wiele lat utożsamiana z regionem północno wschodniej Polski, tymczasem zagrożenie zachorowaniem występuje w całym kraju, a liczne przypadki odnotowano m. in. na śląsku. Przyjmuje się, że około 2% kleszczy jest zakażonych. Może dojść do wzmożonej liczby zachorowań – przecież nie przestaniemy chodzić do lasów i parków, a każde ukąszenie przez kleszcza, to potencjalne ryzyko zachorowania. Choroba dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn, ale mężczyźni chorują dwukrotnie częściej!

– Będąc za granicą znalazłem ulotkę informującą o konieczności unikania spożywania nie pasteryzowanego mleka i jego przetworów ze względu na zagrożenie KZM. Co Pan na to?

– Rzeczywiście wirus KZM przenika do mleka zakażonych nim krów, kóz i owiec. Spożycie nie pasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia, może doprowadzić do gwałtowniejszego i szybszego rozwoju choroby, niż w przypadku ukąszenia przez kleszcze. Czas inkubacji wirusa w organizmie człowieka jest w takim wypadku krótszy i wynosi od 3.do 4.dni, w porównaniu do 7.-28. dni w przypadku ukąszenia przez kleszcze. Spożywane mleko powinno być zawsze pasteryzowane jak również przetwory mleczne z niego wytwarzane (np. sery, jogurty, kefiry).

– W powszechnej świadomości nie występuje jednak obawa przed zachorowaniem na KZM?

– Wynika to z wielu powodów. Po pierwsze, choroba często występuje bezobjawowo, a jej bardzo groźne powikłania mogą pojawić się dopiero po wielu latach inie są wtedy kojarzone z kleszczami. Według dostępnych badań zaledwie 65% chorych zauważało, że byli ukąszeni przez kleszcza. Początek choroby może przypominać grypę i ustępuje on po paru dniach. Objawy oponowe mogą pojawić się po miesiącu. Wtedy taki pacjent trafia do szpitala i jest leczony na zapalenie opon mózgowych, ale nie kojarzy się tego z kleszczami, a przecież to one były źródłem zakażenia.

– Co to jest Borelioza?

– Borelioza jest również chorobą przenoszoną przez kleszcze. Występuje ona nawet częściej niż KZM. Jednak odpowiednio leczona, w zasadzie nie pozostawia tak negatywnych powikłań i konsekwencji jak KZM, którego powikłania mogą być naprawdę groźne.

– Jakie np. powikłania?

– Począwszy od zaburzeń układu nerwowego (porażenia, niedowłady, głuchota), a skończywszy na padaczce lub chorobach psychicznych np. schizofrenii. Powikłania te dotyczą około 38% zakażonych! Około 1-2% chorych umiera!

– Jak możemy się ustrzec przed zakażeniem KZM?

– Nie mamy żadnej szczepionki przeciwko Boreliozie, ale na szczęście z tą chorobą możemy sobie stosunkowo dobrze poradzić. Gorzej jest z KZM, a zwłaszcza z jego poważnymi powikłaniami, ale tutaj na szczęście mamy możliwości ochrony. Natychmiastowe usunięcie kleszcza bez rozgniecenia go jest ważne, ale nie daje nigdy gwarancji zapobieżenia chorobie. Możemy używać tzw. Reppelenty – czyli środki odstraszające, ja jako lekarz zajmujący się epidemiologią i osoba odpowiedzialna za zdrowie żołnierzy, jestem zdecydowanym zwolennikiem szczepień profilaktycznych przeciwko KZM. Są to szczepienia rekomendowane przez Ministerstwo Zdrowia.

– Czy warto się szczepić?

– Generalnie powinniśmy stosować odpowiednia profilaktykę. Wyznaję ogólnie znaną zasadę, że lepiej zapobiegać niż leczyć.

– Czy szczepionki są skuteczne?

– Jak najbardziej. Dziwi mnie postawa na szczęście nielicznej grupy lekarzy będących przeciwnikami szczepień, a przecież to właśnie dzięki nim, udało nam się już zapomnieć o wielu chorobach będących prawdziwą plagą w przeszłości. Austriacy, którzy prowadzą szeroko zakrojone szczepienia przeciwko KZM zredukowali ilość zachorowań dziesięciokrotnie!

– Kto powinien być zaszczepiony?

– Myślę, że każdy, kto chodzi do lasu. Jak już powiedziałem wcześniej wszyscy, którzy planują wakacje w terenach endemicznych, nie tylko Polski, ale szczególnie krajów nadbałtyckich. No i oczywiście planujący wakacje agroturystyczne. Ludzie pracujący na terenach leśnych (np.: leśnicy, energetycy, listonosze, pracownicy firm budowlanych), powinni mieć szczepienia zorganizowane przy współudziale pracodawcy. Dotyczy to również szkół leśnych i uczelni, rodzin mieszkających na terenach leśnych w tym dzieci. W ubiegłym roku zarejestrowano w Polsce szczepionkę przeznaczoną specjalnie dla dzieci od 1 do 11 roku życia. Jest to szczepionka, która zawiera minimalną – odpowiednią dla wieku ilość antygenu. Szczepionka ta była przebadana na wielu tysiącach pacjentów (również w Polsce) i okazała się doskonale tolerowaną.

– Kiedy należy się szczepić?

– Praktycznie cały rok. Uzyskanie odporności wymaga cyklu szczepień, np. dwa szczepienia w odstępie 4tygodni. Daje to odporność po ok. 42. dniach od pierwszego szczepienia. Zarejestrowana jest także szczepionka, która umożliwia uzyskanie odporności już po 21. dniach – wymaga to jednak dodatkowego szczepienia; drugie szczepienie po tygodniu i trzecie po następnych dwóch. W obu przypadkach należy podać dawkę przypominającą po roku, a następnie co 3lata.

– Gdzie możemy się zaszczepić?

– Oczywiście w stacji Sanepidu, aczkolwiek nie tylko. Nie brakuje teraz prywatnych Punktów Szczepień.

– I na zakończenie, co poradzi Pan mieszkańcom miast, którzy żyją z dala od lasów?

– Większość z nas lubi kontakt z naturą, chodzi do lasu czy spędza wakacje w terenach leśnych.
Wszyscy zatem powinniśmy zawczasu pomyśleć, czy nie warto się zaszczepić. Pamiętajmy, że szczepionka wymaga powtórzenia, a tym samym niemożliwe jest skuteczne zaszczepienie się tuż przed wyjazdem. Warto też uświadomić sobie, iż dbając o profilaktykę, w tym wypadku szczepiąc się – inwestujemy w siebie, a to jest najbardziej opłacalna inwestycja.

#Czy wiesz że…
Kleszcze (Ixodides), stawonogi zaliczane do rzędu roztoczy z gromady pajęczaków (Arachnoidea), ektopasożyty ssaków i ptaków. Wśród kleszczy wyróżnia się 2 rodziny: kleszcze twarde (Ixodidea) oraz obrzeżki (Argasidae). Żywią się krwią zwierząt wczepiając się w skórę tzw. hipostomem przy pomocy szczękoczułków. Hipostom ma postać wypustki posiadającej skierowane ku tyłowi kolce utrudniające oderwanie wczepionego w skórę kleszcza. Po okresie trwającym nieraz nawet kilka tygodni kleszcz odczepia się od swojego żywiciela. Wówczas samice składają jaja, po czym wspinają się na krzewy lub wysokie rośliny oczekując na kolejną ofiarę. Są niezwykle odporne na brak pożywienia, wytrzymują głód przez okres kilku lat. Niebezpieczne ze względu na przenoszenie szeregu chorób, m. in. kleszczowego zapalenia mózgu iboreliozy. Znanych jest kilkaset gatunków, w Polsce najpospolitszy jest kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus).