Jak zapobiec grypie?

Zachorowania na grypę stanowią problem zdrowotny i społeczny w wielu krajach. Co roku ogłaszane są epidemie, a nawet pandemie tej choroby, zwiększa się śmiertelność w grupach ryzyka, dlatego tak ważna jest skuteczna profilaktyka.

Grypa jest ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego, w której zakażenie przenosi się drogą kropelkową. Każdego roku, szczególnie w sezonie jesienno‑zimowym, choruje na nią 5-15 proc. populacji świata, czyli nawet około 1 mld osób, a 250-500 tys. przypadków kończy się zgonem. Oprócz sezonowych epidemii występują także pandemie grypy, wykraczające poza jeden kontynent. Największe zanotowano w latach: 1918-1919 („Hiszpanka”), 1957-1958 („Hongkong”) i 1968-1969 („Azjatycka”).

Wirusy A, B i C
Dla człowieka zakaźne są wirusy grypy typu A, B i C. Wirus typu A zakaża człowieka, świnie, konie, foki oraz wiele gatunków ptaków. Specyfika wirusów typu A polega na tym, że ludzkie wirusy słabo namnażają się w komórkach ptaków, a wirus ptasi słabo namnaża się w komórkach człowieka, natomiast – co ważne z punktu widzenia zagrożenia epidemicznego – zarówno ludzkie, jak i ptasie wirusy typu A dobrze namnażają się w komórkach świni. Wirusy typu B zakażają tylko człowieka, a wirusy typu C – człowieka i świnie. Zakażenie wirusem typu C u człowieka przebiega bezobjawowo, jako bezgorączkowa infekcja górnych dróg oddechowych, dlatego nie ma go w składzie szczepionek przeciw grypie.

Cząsteczka wirusa grypy składa się z białek i nukleokapsydu. Za wnikanie wirusa do komórek gospodarza odpowiadają jego dwa białka strukturalne: hemaglutynina (H) i neuraminidaza (N). Przeciwciała wytworzone w organizmie po kontakcie z białkami H i N chronią przed zakażeniem wirusem i dlatego białka te są stosowane jako antygeny szczepionkowe. Znanych jest 16 podtypów hema­glutyniny i dziewięć podtypów neuraminidazy. Od ludzi izoluje się wyłącznie trzy podtypy hemaglutyniny i dwa neuraminidazy, które tworzą sześć kombinacji (H1-3/N1-2) antygenowych ludzkich wirusów grypy. Przygotowywana każdego roku szczepionka przeciw grypie sezonowej zawiera białka H i N o typie występującym pod koniec danego sezonu epidemicznego. Zagrożenie epidemiczne związane jest z ciągłą ewolucją wirusa oraz z zakażeniem człowieka wirusami dotychczas występującymi u ptaków lub zwierząt.

Grypa ptasia
Pierwsze przypadki zakażeń ludzi wirusami H5N1 wywołującymi grypę u ptaków stwierdzono w 1997 roku w Hongkongu. Potwierdzono tam laboratoryjnie zakażenie w 18 przypadkach, z których sześć zakończyło się zgonem. Zakażenie było przenoszone przez powietrze zawierające zanieczyszczenia z piór ptactwa domowego. W ciągu trzech dni zlikwidowano wówczas w Hongkongu wszystkie stada drobiu. W niektórych krajach wprowadzono restrykcje dotyczące bezpieczeństwa żywności i ograniczenia w handlu żywym drobiem.

Kolejne trzy przypadki ptasiej grypy pojawiły się znowu w Hongkongu w końcu 2003 roku, a na przełomie lat 2003/2004 zakażenia wirusem H5N1 wywołały grypę przebiegającą z wysoką śmiertelnością w Kambodży, Japonii, Korei, Tajlandii i Wietnamie.

Na podstawie zdolności wywołania choroby u ptaków wirusy dzieli się na wysoce zjadliwe (HPAI – highly pathogenic avian influenza) i o małej zjadliwości (LPAI – low pathogenic avian influenza). Do wirusów HPAI należy wirus H5N1, który dotychczas spowodował kilkaset zgonów u ludzi, a do wirusów LPAI – wirus H7N7, który wywołał epidemię grypy ptasiej u pracowników ferm drobiu w Holandii w 2003 roku. Choroba przebiegała łagodnie, a jedynym objawem było zapalenie spojówek. Zlikwidowano jednak 23 mln sztuk drobiu w holenderskich fermach.

Grypa „świńska”
Wiosną bieżącego roku w USA zanotowano zwiększoną liczbę przypadków grypy wywołanej wirusem A/H1N1, dotychczas spotykanym głównie u świń. Wcześniej zakażenia tym wirusem notowano w USA z częstością 1-2 przypadki rocznie. Z powodu zachorowań w kolejnych stanach USA, Kanadzie i Meksyku, a następnie na innych kontynentach, WHO ogłosiła pandemię grypy „świńskiej”. Do końca lipca 2009 roku zanotowano ponad 150 tys. przypadków tej grypy w 155 krajach świata (CDC). Choroba zazwyczaj przebiega łagodnie, większość pacjentów nie wymaga hospitalizacji, a ryzyko powikłań dotyczy głównie kobiet w ciąży, osób chorych na astmę i inne choroby przewlekłe.

Immunoprofilaktyka grypy
Coroczne epidemie grypy sezonowej można ograniczyć, stosując powszechnie dostępne szczepionki. Szczepionka przeciw ptasiej grypie H5N1 jest wyprodukowana, ale nie jest powszechnie dostępna, stanowi rezerwę przeciw­epidemiczną w krajach, które ją zakupiły. Szczepionka przeciw grypie „świńskiej” znajduje się w fazie przygotowania do produkcji i prawdopodobnie będzie dostępna jesienią tego roku.

Obie szczepionki – jeśli zostaną zastosowane – nie zastąpią dotychczasowych i będą podawane jednocześnie z klasycznymi szczepionkami przeciw grypie sezonowej.

Szczepienia przeciw grypie sezonowej mają na celu zapobieganie chorobie i jej powikłaniom oraz – przez wzbudzenie odporności poszczepiennej i zapobieganie zakażeniu – ograniczenie możliwości jednoczesnej infekcji różnymi wiru­sami grypy i utrudnienie powstania nowego, zmutowanego wirusa grypy.

Szczepionki te zazwyczaj są podawane na początku sezonu epidemicznego, czyli w okresie jesienno-zimowym. Skuteczność tych szczepień, oceniana na podstawie spadku zachorowalności i śmiertelności w grupach osób zaszczepionych, wynosi 70-90 proc. W badaniach epidemiologicznych podsumowujących naukowe opracowania na temat szczepień przeprowadzonych w latach 1965-2000 stwierdzono 50-procentowy spadek umieralności wśród osób powyżej 65. roku życia w porównaniu z osobami nieszczepionymi. Osoby starsze oraz chorzy przewlekle, u których najczęściej dochodzi do powikłań pogrypowych, są głównym celem kampanii zachęcających do szczepień przeciw grypie. Szczepienie osoby dorosłej polega na domięśniowym podaniu jednej dawki szczepionki o objętości 0,5 ml, najlepiej we wrześniu lub październiku.