HIV i AIDS w Polsce

Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny od początku epidemii zdiagnozowano 21 459 zakażonych. Na AIDS zachorowało 3457 zachorowań na AIDS. Statystycznie każdego dnia 3 osoby dowiadują się o zakażeniu HIV.

Od początku epidemii HIV i AIDS w 1985 roku do 28 lutego 2017 r. zmarło 1362 chorych. Dla porównania – w Hiszpanii, kraju o porównywalnej liczbie ludności (ok. 46,5 mln), według danych prowadzonego przez ONZ programu UNAIDS w 2015 roku żyło 130–180 tys. osób z HIV.

Ilość osób zakażonych stale rośnie

W ciągu ostatnich 10 lat rozpoznano w Polsce aż połowę wszystkich zakażeń HIV zdiagnozowanych od początku trwania epidemii. Notowany jest też stały wzrost liczby osób zakażonych – od 2011 roku jest to ponad 1000 nowo rozpoznanych zakażeń HIV rocznie. Statystycznie każdego dnia 3 osoby dowiadują się o zakażeniu HIV.

Spada śmiertelność chorych na AIDS

W wyniku poprawy leczenia osób zakażonych, tj. włączenia większej liczby pacjentów na leczenie antyretrowirusowe, liczba nowych zachorowań na AIDS i zgonów osób chorych na AIDS systematycznie spada. Średnio w ciągu ostatnich 10 lat co roku rejestruje się 154 zachorowania na AIDS i 53 zgony osób chorych na AIDS.

Kto zakaża się wirusem HIV

W ostatnich latach wśród nowo zakażonych zdecydowanie dominowali mężczyźni (87%). Udział kobiet jest zdecydowanie wynosił 11%. Osoby, wśród których rozpoznano zakażenie HIV w 2016 r., to przede wszystkim osoby bardzo młode i młode – osoby w przedziale 20–29 lat stanowiły około 33% (417 przypadków zakażenia HIV), a osoby w wieku 30–39 lat stanowiły około 38% (478 przypadków). Udział osób w wieku 40–49 to 16% (194 osoby).

Drogi zakażenia HIV

Z otrzymanych z NIZP-PZH danych wynika, że w 2016 r. w 357 przypadkach prawdopodobną drogą transmisji HIV były kontakty seksualne między mężczyznami (MSM), co stanowiło 28% wszystkich zgłoszonych przypadków. W 102 przypadkach zakażenia HIV (stanowiących około 8% zakażeń) jako prawdopodobną drogę zakażenia wskazano ryzykowne kontakty heteroseksualne. W 39 przypadkach – stosowanie środków odurzających w iniekcjach (IDU); było to 3%. Brak danych w zakresie prawdopodobnej drogi zakażenia dotyczy 772 przypadków (61% zgłoszeń).

Wiele osób żyje w niewiedzy

Według szacunków WHO w Polsce żyje 8200 (6200‐11000) kobiet zakażonych HIV. Szacuje się, że 50–70% zakażonych nie zna swojego statusu serologicznego. W innych krajach rozwiniętych takich osób jest maksymalnie 30%.

Leczenie pacjentów z HIV/AIDS w Polsce

Leczenie ojest finansowane w ramach programu zdrowotnego Ministerstwa Zdrowia „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z HIV w Polsce na lata 2017–2021”. Według danych Krajowego Centrum ds. AIDS 30 kwietnia 2017 roku leczeniem antyretrowirusowym (ARV) było objętych 9 923 pacjentów, w tym 113 dzieci.

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS

Zalecenia dotyczące leczenia pacjentów z HIV/AIDS są zawarte w stale aktualizowanych wytycznych Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS. Opierają się one na wynikach wieloletnich badań, w tym monitorowania przebiegu choroby oraz leczenia pacjentów. Dostępne są także rekomendacje organizacji międzynarodowych, np. WHO czy European AIDS Clinical Society. Zalecenia obowiązujące w poszczególnych krajach uwzględniają różnice epidemiologiczne oraz społeczno-kulturowe. Pozwala to osiągnąć lepsze poddawanie się pacjentów terapii, a w konsekwencji – wyższą efektywność leczenia.

Rozpoczęcie leczenia

Decyzję o rozpoczęciu leczenia antyretrowirusowego podejmuje lekarz klinicysta w oparciu o aktualne rekomendacje Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS (PTN AIDS). Każdy przypadek rozpatruje się indywidualnie, uwzględniając stan kliniczny pacjenta, liczbę limfocytów CD4 oraz poziom wiremii HIV RNA, a także współistniejące zakażenia i choroby. Aktualne rekomendacje zalecają bezwzględnie rozpoczęcie leczenia w przypadku spadku liczby komórek CD4 poniżej 200 komórek/ mm3, a także w każdym przypadku wystąpienia chorób wskaźnikowych AIDS. Jeśli liczba komórek CD4 jest niższa od 350/mm3, ale wyższa od 200/mm3, wówczas decyzja o rozpoczęciu leczenia zależy od stanu zdrowia pacjenta, poziomu wiremii, szybkości spadku liczby komórek CD4, a także od gotowości pacjenta do rozpoczęcia terapii.

Terapia ARV

Podjęcie decyzji o rozpoczęciu leczenia wymaga ścisłej współpracy między lekarzem a pacjentem. Pacjent powinien mieć świadomość zalet i wad dostępnego leczenia. Terapią ARV nie obejmuje się osób, które nie gwarantują ścisłej współpracy lub kontynuacji leczenia z przyczyn psychospołecznych. Raz rozpoczęte leczenie powinno być bowiem kontynuowane przez całe życie, co stanowi duże obciążenie. Leczenie ARV rozpoczyna się po uzyskaniu świadomej, pisemnej zgody pacjenta.

Szybkie rozpoczęcie leczenia ARV wykorzystujące nowoczesne preparaty gwarantuje praktycznie całkowite zahamowanie namnażania HIV. Obniża wiremię HIV w surowicy krwi do praktycznie niewykrywalnego poziomu. Najważniejszą korzyścią z nowoczesnego i prawidłowo prowadzonego leczenia jest redukcja ryzyka transmisji zakażenia o 97%. Pozwala to na zahamowanie rozprzestrzeniania choroby. Odpowiednie leczenie zmniejsza także ryzyko powikłań wiążących się z głębokim niedoborem odporności (AIDS) oraz ciężkich chorób współistniejących niezwiązanych z AIDS – w tym nowotworów, chorób sercowo-naczyniowych i chorób nerek. Dodatkowym pozytywnym efektem leczenia ARV jest zmniejszenie zapadalności na gruźlicę, która u osób zakażonych HIV i chorych na AIDS występuje jako zakażenie oportunistyczne.

Różne modele leczenia

W leczeniu stosowanych jest wiele różnych schematów i modeli, często wykorzystujących dwa lub trzy leki ARV należące do grup substancji o różnym sposobie działania. Dostępne rekomendacje zawierają wskazania najczęściej stosowanych i najbardziej efektywnych terapii, jednak decyzja należy do lekarza prowadzącego. Dotąd program leczenia pacjentów z HIV dopuszczał stosowanie także najnowszych i najbezpieczniejszych dostępnych terapii, jeśli występowała taka rzeczywista potrzeba (np. u pacjentów opornych na inne leczenie), w ramach dostępnych budżetów.

Odpowiednio prowadzone, nowoczesne leczenie sprawia, że niektórzy traktują zakażenie HIV jako chorobę przewlekłą, z którą można normalnie żyć. To prawda, ale tylko w wypadku podjęcia i utrzymania leczenia – nieleczone zakażenie HIV pozostaje groźną, zakaźną chorobą śmiertelną.

Jakość życia pacjentów z HIV

Efektywne leczenie poprawia także jakość życia osób zakażonych HIV. Chorzy coraz rzadziej wymagają długotrwałej hospitalizacji. Mogą prowadzić normalne życie osobiste, zawodowe, społeczne. Choroba – mimo że nadal powinna być monitorowana przez specjalistę – nie wymaga pobytu pacjenta w szpitalu.

Poza tym życie z HIV nie różni się wiele od życia bez zakażenia. Osoba zakażona wirusem HIV nie może oddawać krwi i narządów do przeszczepów. W kontaktach seksualnych powinna używać prezerwatyw. Ponieważ zakażenie HIV przenosi się przez krew, osoby zakażone powinny unikać sytuacji ryzykownych dla osób niezakażonych.

Obowiązek informowania o zakażeniu HIV

Osoba zakażona wirusem nie ma obowiązku mówić o swoim schorzeniu pracodawcy, współpracownikom czy znajomym, natomiast musi powiadomić swojego partnera seksualnego. Bezpośredniego narażenia innej osoby na zakażenie HIV zabrania Kodeks karny. Takie działanie podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat.

Dyskryminacja zakażonych

Osoby zakażone doświadczają dyskryminacji. Najczęściej zachowania dyskryminujące wynikają ze strachu przed zakażeniem oraz nieznajomości mechanizmu przekazywania zakażenia. Z tego też powodu chorzy utajają swój status serologiczny. Obecny program leczenia, gwarantujący możliwość odbierania leków w ośrodkach terapii HIV/AIDS pozwala im zachować dyskrecję.