Drugi mózg człowieka – układ immunologiczny

Układ immunologiczny (odpornościowy) jest odpowiedzialny za walkę z obcymi antygenami. Jego elementy są rozmieszczone w całym organizmie. Niektórzy naukowcy nazywają go drugim mózgiem.

System odpornościowy ma zdolność odróżniania struktur własnych od obcych i zapamiętywania obcych antygenów, z którymi stykał się organizm człowieka. Obce antygeny mogą dostawać się do ustroju wraz z bakteriami, wirusami, pasożytami, grzybami, mogą też znajdować się w komórkach nowotworowych. Po ponownym kontakcie z antygenem, dzięki szybkiej odpowiedzi immunologicznej komórek pamięci (limfocytów), organizm może skutecznie walczyć z zakażeniami.

W skład układu immunologicznego wchodzą trzy rodzaje komórek: makrofagi, komórki dendryczne i limfocyty. Reakcje układu immunologicznego są uwarunkowane głównie działaniem limfocytów. Wśród nich rozróżniamy limfocyty B, limfocyty T oraz limfocyty null. Występują one w narządach limfatycznych, we krwi i w limfie.

Skuteczna obrona przed bakteriami polega zwykle na syntezie przeciwciał (reakcja humoralna), natomiast odporność typu komórkowego niezbędna jest do opanowania większości zakażeń wirusowych. Osoby, u których występuje uszkodzenie limfocytów B, nie wytwarzają przeciwciał (gamma-globulin), bądź wytwarzają ich zbyt mało. Ludzie ci dość często zapadają na zakażenia bakteryjne. Uszkodzenia limfocytów T, upośledzające reakcję komórkową, prowadzi natomiast do zwiększonej podatności na zakażenia wirusowe i grzybicze.

Rodzaje odporności
Wyróżniamy dwa główne rodzaje odporności.

1. Odporność swoista (nabyta). Układ immunologiczny rozpoznaje obcy antygen i reaguje z nim za pomocą wytworzonych przeciwciał oraz m.in. limfocytów T pomocniczych i cytotoksycznych, posiadających receptory rozpoznające antygen. Odporność swoistą dzielimy na sztuczną i naturalną. Pierwszą z nich uzyskuje się na drodze immunizacji. Jej przykładem może być odporność uzyskana dzięki przeprowadzonym szczepieniom ochronnym, uwzględnianym w kalendarzu szczepień. W wyniku szczepienia znanym antygenem uzyskujemy wzrost poziomu specyficznych przeciwciał oraz powstanie komórek (tzw. pamięci immunologicznej), które przy powtórnym zetknięciu ze znanym już antygenem spowodują zwiększoną produkcję specyficznych przeciwciał skierowanych konkretnie przeciwko danemu antygenowi. Odporność naturalną organizm uzyskuje w wyniku zakażenia się chorobą zakaźną i jej przechorowaniem.
2. Odporność nieswoista (wrodzona). Uczestniczy w niej wiele ważnych elementów układu odpornościowego, m.in. naturalne bariery mechaniczne (czyli skóra i błony śluzowe), liczne czynniki humoralne, komórki żerne, komórki NK (ang. natural killers). Wrodzoną nieswoistą odporność możemy wzmocnić, stosując środki z grupy tzw. immunomodulatorów, a w szczególności środków immunostymulujących.

Szczepionki nieswoiste
Szczepionki nieswoiste zawierają zwykle mieszaninę różnych bakterii lub antygenów i są stosowane doustnie lub podskórnie w postaci iniekcji. Służą one do pobudzenia układu immunologicznego u osób osłabionych, z przewlekłymi lub nawracającymi infekcjami. Wartość lecznicza tych szczepionek jest kwestionowana, ponieważ ekspozycja na patogenne antygeny u osób z nawracającymi infekcjami jest duża.

Niewątpliwie pozytywną stroną stosowania nieswoistych szczepionek jest to, że podczas tzw. kuracji uodporniającej rzadziej podaje się choremu antybiotyki. Szczepionki te nie powinny być stosowane w ciąży, w przebiegu ostrych chorób zakaźnych, w cukrzycy oraz w niewydolności mięśnia sercowego.

Syntetyczne immunostymulatory
Ze związków otrzymywanych syntetycznie najczęściej stosuje się izoprynozynę, która dość łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego i szybko ulega metabolizmowi. Pobudza makrofagi i komórki NK. Izoprynozynę stosuje się w infekcjach wirusowych do zwiększenia odporności. Innym syntetycznym immunomodulatorem jest lewamizol. Przy długotrwałym stosowaniu ma on wzmagać działanie układu immunologicznego przez zwiększenie odpowiedzi typu komórkowego. Przyjmuje się również, że lewamizol może pobudzać układ odpornościowy przez stymulację receptorów nikotynowych układu autonomicznego. Żadna z tych teorii nie została jednak dostatecznie udokumentowana.

Związki wyodrębnione z roślin i mikroorganizmów
Do immunostymulujących środków pochodzenia roślinnego należą m.in. wyciąg z aloesu oraz echinacyna, czyli wyciąg z ziela jeżówki purpurowej.

Stosowane są też liofilizaty atenuowane szczepów Streptococcus haemoliticus, które pobudzają układ limfocytów T, nasilając komórkową odpowiedź odpornościową, a także preparaty Streptomyces Olivoreticuli.

Obok szczepionek nieswoistych, środków syntetycznych i związków naturalnych znane są także immunostymulujące preparaty homeopatyczne. Najczęściej są one stosowane u dzieci w przypadku powracających infekcji wymagających częstego podawania antybiotyków.

Spadek odporności może mieć różne przyczyny. Często nie bierzemy pod uwagę najprostszych, takich jak dieta uboga w warzywa i owoce, siedzący tryb życia, czy też przewlekły stres. Należy pamiętać, że stosowanie preparatów immunostymulujących to sposób na doraźne zlikwidowanie skutków, ale nie przyczyn słabej kondycji pacjenta.