Cukrzyca typu I

W roku 1994 liczba wszystkich chorych na cukrzycę na świecie wynosiła 110 milionów osób, a szacuje się, że w roku 2010 chorować będzie 240 milionów osób.

Istotą cukrzycy typu I jest niedobór insuliny w organizmie, w procesie autoagresji niszczone są komórki beta wysp trzustki, które insulinę produkują. Przyczyny powstawania cukrzycy typu I mogą być zarówno zewnętrzne, jak wewnętrzne. Do tych pierwszych możemy zaliczyć infekcje wirusowe np. wirusami świnki czy Coxsackie albo zetknięcie się organizmu z niektórymi powszechnie występującymi antygenami, jak np. białka mleka krowiego. Wpływ mają zapewne także inne, nie do końca określone czynniki zewnętrzne – cukrzyca typu I występuje wyraźnie częściej w niektórych zupełnie niepodobnych do siebie regionach Europy, jak Finlandia i Sardynia.

Wewnętrzną przyczyną cukrzycy typu I jest taki, a nie inny zespół genów, jakie odziedziczyliśmy po naszych rodzicach. Istnieje wyraźny związek między pewnymi genami powiązanymi z układem HLA, a wystąpieniem tej postaci cukrzycy. Ostatnie jednak badania wskazują, że genów odpowiedzialnych za wystąpienie choroby jest więcej. Co ciekawe, cukrzyca typu I występuje u bliźniąt jednojajowych rzadziej niż w 50% przypadków, stosunkowo mało osób chorujących na tę chorobę ma dotkniętych nią bliskich krewnych. Wydaje się więc, że obie te grupy czynników są w powstawaniu cukrzycy istotne; być może dziedziczymy zwiększoną zdolność do zapadania na tę chorobę, a możemy się jej nabawić przy sprzyjających temu warunkach zewnętrznych.

U większości chorych na cukrzycę typu I można stwierdzić w trzustce zmiany typu zapalnego z naciekiem limfocytów T i makrofagów. Dochodzi wówczas do niszczenia komórek ß produkujących insulinę, choć oszczędzone zostają komórki produkujące glukagon. Kiedy komórek ß zostanie mniej niż 10%, wytwarzanie insuliny staje się niewystarczające i musimy zacząć dostarczać ją z zewnątrz w postaci leku.

Epidemiologia cukrzycy

Częstość występowania cukrzycy wynosi około 2-4% ogólnej populacji. W roku 1994 ilość wszystkich chorych na cukrzycę na świecie wynosiła 110 milionów osób, a szacuje się, że w roku 2010 chorować będzie 240 milionów osób. Spośród wszystkich chorych na cukrzycę 15-20% cierpi na typ I choroby. Występuje on głównie u dzieci i młodzieży, rozwija się szybko w okresie od 2 tygodni do kilku miesięcy.

Mimo że cukrzyca typu I występuje głównie u młodych osób, szansa na zachorowanie na wszystkie postacie cukrzycy wzrasta z wiekiem, dlatego osoby po 45 roku życia powinny przynajmniej raz do roku skontrolować poziom cukru. Choroba występuje znacznie częściej u ludzi otyłych, prowadzących siedzący tryb życia, obciążonych nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami lipidowymi. Narażone na nią są również osoby, u których w przeszłości występowały zaburzenia tolerancji glukozy, a także kobiety z cukrzycą ciężarnych w wywiadzie.

Leczenie cukrzycy typu I

Jedynym lekiem ratującym życie chorych jest insulina, a sposobem leczenia – starannie kontrolowana insulinoterapia. Dobre leczenie cukrzycy pozwala na uniknięcie lub oddalenie późnych powikłań cukrzycy.Wydłuża ona życie i poprawia jego jakość, a osoby z cukrzycą zachowują swobodę i pełną aktywność zawodową. Właściwe leczenie cukrzycy pozwala zapewnić organizmowi warunki rozwoju zbliżone do tych, które występują u osoby zdrowej, co jest istotne zwłaszcza u dzieci i młodzieży ze względu na szybkie zmiany w tym okresie życia.

Jednym z najważniejszych osiągnięć medycyny XX wieku było odkrycie i użycie do leczenia insuliny. Kolejnym osiągnięciem było zastąpienie insulin pochodzenia zwierzęcego insulinami ludzkimi wytwarzanymi w procesie biosyntezy przy użyciu inżynierii genetycznej. Insuliny te wytwarzane są bądź z użyciem drożdży piekarniczych, bądź też z wykorzystaniem specjalnego szczepu bakterii – E. coli K12, nie powodują powstawania przeciwciał, działają silniej i możliwe jest stosowanie ich w mniejszych dawkach. Ich wadą jest opóźniony w czasie szczyt działania i konieczność podawania z wyprzedzeniem w stosunku do posiłku. Niedogodności tej pozbawione są analogi insuliny – preparaty powstałe przez przestawienie jednego lub kilku aminokwasów wchodzących w skład łańcucha B insuliny. Dzięki takiej modyfikacji analog insuliny wchłania się lepiej z tkanki podskórnej i zaczyna działać szybciej od insuliny albo też działa dłużej od insuliny naturalnej, dzięki czemu można lepiej dostosować poziom glikemii do trybu życia pacjenta.

Powikłania nieleczonej cukrzycy

• uszkodzenie oczu (retinopatia cukrzycowa)
• uszkodzenie nerek (nefropatia cukrzycowa)
• uszkodzenie nerwów (neuropatia cukrzycowa)
• stopa cukrzycowa
• choroby układu krążenia
• zawał serca
• udar mózgu

Obecnie na polskim rynku dostępne są analogi o bardzo szybkim działaniu: Humalog, NovoRapid – występuje jako analog krótko działajacy oraz w mieszance z insuliną izofanową i Apidra. Mieszanki te znajdują zastosowanie głównie dla:

• chorych o stabilnym przebiegu cukrzycy, którzy nie wymagają częstych zmian proporcji różnych rodzajów insulin, dotyczy to głównie osób starszych prowadzących uregulowany tryb życia,
• chorych z cukrzycą typu II, gdzie podawanie insuliny jest uzupełnieniem leczenia doustnymi środkami przeciwcukrzycowymi,
• młodych chorych na cukrzycę typu I, kiedy w przebiegu choroby zapotrzebowanie na insulinę jest mniejsze,
• niekiedy u bardzo małych dzieci,
• chorych, którzy z różnych względów źle kontrolują swoje leczenie; wtedy fabryczne mieszanki pozwalają lekarzowi zachować choćby niewielką kontrolę nad właźciwym przebiegiem terapii.

Główne objawy cukrzycy typu I

• wielomocz,
• wzmożone pragnienie
• utrata masy ciała

Mogą także wystąpić:

• zaburzenia widzenia
• zmęczenie
• nudności
• zwiększona podatność na zakażenia grzybicze i bakteryjne

Na przestrzeni ostatnich lat zmieniły się też sposoby podawania iniekcji insuliny. Tradycyjne strzykawki i igły zastąpione zostały nowoczesnymi strzykawkami o specjalnej konstrukcji, pozwalającymi na precyzyjne dawkowanie insuliny. Kolejne udogodnienie to wprowadzenie tzw. wstrzykiwaczy (penów), posiadających zbiorniczki z insuliną pozwalające na łatwe i dyskretne podanie iniekcji insuliny. Pompy insulinowe zewnętrzne to następna próba udoskonalenia sposobu podawania insuliny. Umożliwiają one zmianę szybkości podawania insuliny przez pacjenta. Ich stosowanie wymaga jednak od pacjenta bardzo starannego monitorowania glikemii przy pomocy testów paskowych i dostosowanie szybkości podawania insuliny zależnie od uzyskanych wyników. Niestety ich stosowanie oprócz przyczyn natury medycznej ogranicza stosunkowo wysoka cena.

Najnowsze osiągnięcie to implanty drugiej generacji wszczepiane w obręb tkanki podskórnej ściany brzucha. Pompa taka ma wymiary 7-9/1,9-2,5 cm i waży 180-250 g, dren odprowadzający insulinę wszczepiony jest do jamy otrzewnowej. Podstawowa dawka insuliny podawana jest tu metodą pulsacyjną, a „prandialne bolusy” insuliny pacjent kontroluje przy pomocy zewnętrznego urządzenia telemetrycznego. Zastosowanie implantów ogranicza jednak ich wysoka cena, konieczność chirurgicznego wszczepiania, a także możliwość wystąpienia niedrożności przewodu wyprowadzającego insulinę z pompy do jamy otrzewnowej.

tekst: mgr farm. Marek Zajączkowski