Alergia – problem duży czy mały?

Choroby alergiczne uważane są za choroby cywilizacyjne.
Wzrost liczby zachorowań jest szczególnie odnotowywany w krajach wysoko uprzemysłowionych, w dużych aglomeracjach miejskich czy w rodzinach o wysokim standardzie życia.

Obecnie szacuje się, iż na różnego rodzaju choroby alergiczne cierpi około 30% populacji i każdego roku liczba chorych wzrasta.

Termin „alergia” po raz pierwszy został użyty w 1906 roku przez austriackiego lekarza dr. Clemensa von Pirqueta w odniesieniu do zmienionej reaktywności organizmu. Natomiast pierwszą definicję alergii zaproponował Fryderyk Schiller (1759-1805): „Szkodliwy czynnik wchłonięty do organizmu nie powoduje takiego zagrożenia dla życia jak niepohamowana chęć do obrony przed nim”. Współczesna definicja podaje, iż alergia jest chorobą ogólnoustrojową rozwijającą się w następstwie reakcji nadwrażliwości, która jest zapoczątkowana przez mechanizmy immunologiczne mediowane zarówno przez przeciwciała, jak i przez komórki. Zatem alergia jest uważana za szczególny rodzaj reakcji nadwrażliwości, która jest określeniem nadrzędnym, obejmującym wszystkie rodzaje nieoczekiwanych reakcji dotyczących skóry i błon śluzowych, w tym wszelkich rodzajów kontrowersyjnych, niepożądanych reakcji np. po spożyciu pokarmów, ubocznych reakcji polekowych, reakcji psychosomatycznych.

Alergia a atopia
Z terminem „alergia” ściśle związane jest pojęcie atopii, które oznacza osobniczą lub rodzinną predyspozycję do syntezy IgE w odpowiedzi na niskie dawki alergenów oraz do rozwoju typowych objawów alergicznego nieżytu nosa, atopowego zapalenia skóry czy atopowej astmy oskrzelowej. Zatem każdy pacjent z atopią jest pacjentem alergicznym, natomiast nie każdy pacjent alergiczny wykazuje cechy atopii.

Choroba wieloważna
Alergia uważana jest również za chorobę wieloważną, to znaczy, iż u tego samego chorego w różnych okresach jego życia mogą występować różne objawy chorobowe, a także ten sam pacjent może być w jednym czasie uczulony na kilka różnych alergenów, a stopień uczulenia oraz rodzaje uczulających czynników wraz z wiekiem mogą się zmieniać. Choroby alergiczne dotyczą każdej grupy wiekowej, przy czym w okresie nastoletnim częściej chorują chłopcy, natomiast w wieku dorosłym kobiety. Obserwując statystyki, należy zastanowić się, co jest przyczyną tak szerokiego występowania chorób alergicznych?

Co sprzyja alergii?
Wywiad rodzinny – prawdopodobieństwo wystąpienia alergii zwiększa się u chorych, których najbliżsi krewni chorowali na alergię. Uważa się, że jeżeli jedno z rodziców jest uczulone, to istnieje nawet do 40% szansy, że potomek odziedziczy to schorzenie, natomiast prawdopodobieństwo to zwiększa się nawet dwukrotnie, jeśli oboje rodzice są alergikami. Zwiększona ekspozycja na alergeny, zwłaszcza wziewne – od okresu niemowlęcego do 3.-4. roku życia – jest pierwotną przyczyną rozwoju chorób alergicznych zwłaszcza górnych dróg oddechowych. U osób, które urodziły się w miesiącach bezpośrednio poprzedzających sezon pylenia roślin, występuje dwa razy większe ryzyko ujawnienia alergii na pyłek niż u urodzonych zaraz po jego zakończeniu. Uwarunkowania genetyczne nie tłumaczą do końca tak szerokiego narastania zachorowalności na alergię, gdyż obserwuje się różny przebieg choroby w różnych środowiskach. Nawet w obrębie tej samej rodziny alergia może występować w różnych postaciach klinicznych np. alergiczny nieżyt nosa, atopowa astma oskrzelowa czy atopowe zapalenie skóry oraz może wiązać się z uczuleniem na różnego rodzaju alergeny. Dzięki rozwojowi laboratoryjnych technik molekularnych w badaniach genetycznych wykazano, iż nie ma jednego genu odpowiedzialnego za dziedziczenie chorób alergicznych i proces ten ma charakter wielogenowy.

Zanieczyszczenie środowiska – jest istotnym czynnikiem powodującym zwiększenie zapadalności na alergię. Szczególnie narażeni na szkodliwe działanie czynników środowiskowych są mieszkańcy regionów wysoko uprzemysłowionych, wielkich aglomeracji miejskich; natomiast osoby mieszkające na wsiach nie są tak zagrożone. Znajduje to bezpośrednie odzwierciedlenie w statystykach dotyczących poziomu zapadalności na choroby alergiczne – wyraźnie wyższe w Europie, USA niż w Azji czy Afryce; wyższe w dużych ośrodkach miejskich niż na wsiach:

• spaliny silników Diesla – policykliczne węglowodory aromatyczne działają jako bardzo silne adiuwanty, 100 razy silniej stymulowana jest synteza IgE u pacjentów skłonnych do atopii;
• efekt cieplarniany – wysokie stężenia dwutlenku siarki, tlenku siarki, tlenku azotu, ozonu powodują zwiększenie częstości napadów nieżytów górnych dróg oddechowych, powodują niszczenie nabłonka górnych dróg oddechowych, następnie uwolnienie szeregu mediatorów reakcji alergicznej;
• szczególnie niebezpieczny jest ozon, powstający na skutek reakcji fotochemicznych, powodujący przyklejanie się do naczyń eozynofili (działanie podobne do wywieranego przez ICAM-1).

Standard życia – zabezpieczanie dzieci przed infekcjami wirusowymi i bakteryjnymi (szczepienia ochronne i antybiotykoterapia) powoduje niedostateczną stymulację układu immunologicznego, czego konsekwencją jest alergia. Ponadto nowoczesne środki czystości radykalnie eliminują ze skóry człowieka współistniejące drobnoustroje, które w warunkach naturalnych stymulują limfocyty Th1.

Choroby alergiczne
Wśród chorób na tle alergicznym najczęstszy jest alergiczny nieżyt nosa sezonowy i całoroczny, następnie alergiczne zapalenie spojówek, które może być odrębną jednostką chorobową, ale może także towarzyszyć jako jeden z objawów alergicznemu nieżytowi nosa.

Wśród chorób alergicznych skóry najwięcej zachorowań odnotowuje się na wyprysk kontaktowy oraz atopowe zapalenie skóry. Konsekwencją nieleczenia lub błędnej terapii tych chorób jest rozwój atopowej astmy oskrzelowej. Natomiast duży problem diagnostyczny stanowi alergia pokarmowa ze względu na niezróżnicowane objawy (najczęściej skórne, ale także wziewne) oraz złożoność i mnogość alergenów pokarmowych.

Kierunki terapii
Postępowanie terapeutyczne u pacjentów z chorobami alergicznymi obejmuje: eliminację alergenu, leczenie farmakologiczne, immunoterapię swoistą oraz edukację pacjenta. Unikanie alergenu czy zmniejszenie jego stężenia w otoczeniu chorego nie jest łatwe. Podstawą do skutecznego unikania alergenu jest pełna świadomość jego obecności. Leczenie farmakologiczne jest bardzo istotnym elementem terapii. Stosowane leki, wpływając na znane elementy patomechanizmu chorób alergicznych, powodują tylko doraźne złagodzenie objawów klinicznych alergii. Alergolog ma do dyspozycji leki przeciwhistaminowe, kromony, leki przeciwleukotrienowe, glikokortykosteroidy, leki obkurczające naczynia błony śluzowej, leki przeciwcholinergiczne stosowane miejscowo oraz szeroką grupę szczepionek stosowanych w immunoterapii.

Aktualne kierunki prowadzenia terapii chorób alergicznych skupiają się na zastosowaniu specyficznych przeciwciał monoklonalnych anty-IgE (Omalizumab), które przerywają kaskadę reakcji komórki – mediatory i gubią wzmocnienie, a także niwelują wzajemne oddziaływania. Czy zastosowanie terapii przeciwciałami monoklonalnymi anty-IgE okaże się przełomem w leczenie różnego rodzaju alergii? Wydaje się, że tak, gdyż lek blokuje przeciwciała IgE niezależnie od ich swoistości.

Odpowiadając na postawione w tytule artykułu pytanie, niestety należy stwierdzić, iż alergia jest problemem dużym i ciągle narastającym. Mnogość substancji mogących wywoływać reakcje uczuleniowe, a także styl życia ludzi oraz rozwój cywilizacyjny sprzyjają rozwojowi predyspozycji do nabywania uczuleń.

#Klasyfikacja reakcji nadwrażliwości

• Nadwrażliwość alergiczna (mechanizm immunologiczny pewny lub bardzo prawdopodobny)
• Nadwrażliwość niealergiczna (mechanizm immunologiczny wykluczony)

#Czynniki środowiskowe wpływające na wzrost zachorowań na choroby alergiczne
urbanizacja

• zanieczyszczenie powietrza (spaliny silników Diesla)
• dłuższe przebywanie w domu
• liczne podróże – ekspozycje na nowe alergeny
• narażenie na dym papierosowy

konstrukcja budynków

• nowe materiały budowlane
• izolacja termiczna i upośledzona wentylacja
• wzrost wilgotności pomieszczeń

warunki mieszkaniowe

• większe powierzchnie
• nowe chemikalia zawarte w środkach czystości
• obecność spalin z kuchni gazowych

dieta

• nowe produkty żywnościowe przetworzone
• przemysłowo
• przyprawy i środki konserwujące żywność

mniejsza ekspozycja na czynniki zakaźne

• poprawa warunków higienicznych
• mniej liczne rodziny
• szczepienia przeciwzakaźne
• antybiotykoterapia

tekst:
dr n. farm. Sławomir Białek,
dr Katarzyna Białek-Gosk
Wydział Farmacji AM w Warszawie