Żylaki kończyn dolnych

Przewlekłe zaburzenia żylne, ze względu na częstość ich występowania, zalicza się do chorób o charakterze społecznym. Schorzenie to dotyka szczególnie kobiet po 40. roku życia.

Jednym z najważniejszych anatomicznie i czynnościowo miejsc w układzie żylnym na kończynach dolnych jest ujście żyły odpiszczelowej do żyły udowej. Nieprawidłowości, jakie mogą mieć miejsce w połączeniu tych żył, są jedną z najważniejszych przyczyn prowadzących do rozwinięcia się przewlekłej niewydolności żylnej.

Najważniejszą siłą pobudzającą powrót krwi żylnej z kończyn dolnych do serca jest pompa stawowo-mięśniowa. Podczas ruchu kończyn dolnych mięśnie i stawy wywierają na naczynia żylne przerywany ucisk. Powoduje to zmniejszenie się przekroju uciskanych żył i sekwencyjne przesuwanie się krwi w kierunku serca. Zapobiega to zaleganiu dużych ilości krwi w kończynach dolnych, a tym samym powstawaniu nadciśnienia żylnego.

Jak powstają żylaki?
W okolicy połączenia się żyły odpiszczelowej z żyłą udową bądź żyły odstrzałkowej z żyłą podkolanową znajdują się zastawki, które są istotne z punktu widzenia patofizjologii krążenia żylnego na kończynie dolnej. Niedomykalność każdej z tych zastawek może przyczynić się do powstania wstecznego przepływu krwi nazywanego refluksem, który jest najczęstszą patologią w przewlekłej niewydolności żylnej.

Jeśli refluksowi w głównym pniu żylnym towarzyszą nieprawidłowości w budowie ściany jego dopływów żylnych, wówczas pod wpływem cofającej się krwi ulegają one poszerzeniu. I tak powstają żylaki. Poszerzenie szerokości zmienionego żylakowato naczynia powoduje, że płatki znajdujących się w nim zastawek przestają stykać się ze sobą, co przyczynia się do stopniowego powiększania się jego średnicy.

U podstawy powstawania żylaków kończyn dolnych mogą też leżeć pierwotne nieprawidłowości w budowie ściany naczynia żylnego. W takiej sytuacji poszerza się ono w wyniku niepełnowartościowej budowy swojej ściany. Powstaje żylak, który w wyniku niewydolności swych zastawek zasysa krew z głównego pnia żylnego, którym może być żyła odpiszczelowa lub odstrzałkowa. Pojawiający się refluks pniowy ma wówczas charakter wtórny, gdyż nie jest efektem pierwotnej niewydolności zastawek, lecz rozwija się wskutek siły ssącej żylakowato zmienionych dopływów żylnych. W takich przypadkach operacyjne usunięcie tylko żylaków, bez konieczności usuwania żyły odpiszczelowej lub odstrzałkowej, może zlikwidować refluks w głównych pniach żylnych układu powierzchownego.

Diagnoza i metody leczenia
Podstawowym badaniem diagnostycznym układu żylnego jest ultrasonografia z podwójnym obrazowaniem. Nazywana jest również badaniem duplex scan. Dzięki niemu można podjąć decyzję o strategii dalszego postępowania.

Leczenie żylaków kończyn dolnych może być operacyjne lub zachowawcze – zależy to od ich rozległości i rodzaju patologii, która jest przyczyną ich powstania.

Wskazaniem do leczenia operacyjnego są żylaki, które stają się dla chorego przyczyną dyskomfortu fizycznego (np. z powodu uczucia „ciężkości nóg”), a także psychicznego (ze względu na znaczący defekt kosmetyczny). Jednak generalną zasadą postępowania terapeutycznego jest doprowadzenie do likwidacji nadciśnienia w układzie żył powierzchownych.

Kompresjoterapia
Poza leczeniem operacyjnym metodą leczenia zachowawczego jest kompresjoterapia, czyli stosowanie kontrolowanego ucisku na kończynę dolną.

Opatrunki kompresyjne mogą być wykorzystywane w profilaktyce lub leczeniu chorób układu żylno-chłonnego. W Polsce obowiązują europejskie standardy dotyczące klas kompresji. Wartości ucisku w milimetrach słupa rtęci odnoszą się do ciśnienia wywieranego przez opatrunek na goleni na wysokości kostek. Pierwsza klasa ucisku to 20-30 mmHg, druga klasa ucisku wynosi 30-40 mmHg, trzecia klasa równa się 40-50 mmHg, a czwarta klasa oznacza ucisk w okolicy kostek rzędu 50-60 mmHg.

Wskazaniem do stosowania pierwszej klasy kompresji jest profilaktyka zaburzeń żylnych, jak również niewielkie żylaki na kończynach dolnych. Pończochy o sile ucisku drugiej klasy mogą być stosowane przez osoby z dużymi żylakami lub w trakcie leczenia zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych. Klasa trzecia to leczenie owrzodzeń żylnych goleni i redukcja dużych odwracalnych obrzęków pochodzenia żylnego lub limfatycznego. Nieodwracalny obrzęk limfatyczny bądź ciężki zespół pozakrzepowy stanowią wskazanie do zlecenia kompresjoterapii z czwartą klasą ucisku.

Farmakoterapia
Uzupełnieniem powyższych sposobów terapeutycznych jest farmakoterapia. Leki flebotropowe poprawiają elastyczność ścian naczyń żylnych, zmniejszają przepuszczalność śródbłonka i tym samym redukują obrzęki kończyn dolnych. Wpływają również na poprawę dystrybucji krwi i utlenowanie tkanek. Znany jest również wpływ niektórych grup leków flebotropowych na usprawnienie właściwości reologicznych mikrokrążenia.

Najstarszą i najliczniejszą grupą leków stosowanych w leczeniu przewlekłej niewydolności żylnej są leki pochodzenia roślinnego. Zalicza się do nich benzopireny, saponiny, wyciąg z pestek winogron, Gingko biloba, a także wyciąg z czarnej jagody.

Najpowszechniej stosowaną substancją z tej grupy jest diosmina. Zmniejsza ona dolegliwości związane z
niewydolnością żylną. Przynosi ulgę likwidując lub osłabiając uczucie „ciężkości nóg”. Dzięki poprawie właściwości reologicznych mikrokrążenia prowadzi do zmniejszenia obrzęków na goleni i na stopie.

Równie popularne jest stosowanie w leczeniu niewydolności żylnej rutyny i rutozydów. Działanie tych substancji jest podobne do działania diosminy.

Poza lekami flebotropowymi pochodzenia naturalnego istnieje jeszcze grupa leków syntetycznych, wśród których wymienia się dobesylan wapnia, benzaron i naftazon. Jednak działanie tych leków w likwidowaniu objawów przewlekłej niewydolności żylnej nie zostało jeszcze ostatecznie udowodnione.