Zioła w sporcie

Lista leków zakazanych w sporcie, opracowana i aktualizowana przez Światową Agencję Antydopingową (WADA), nie zawiera żadnych surowców zielarskich. Czy niedocenienie potęgi roślin jest słuszne? Czy w sporcie liczą się tylko środki syntetyczne?

Świat roślin dostarcza wielu substancji aktywnych biologicznie. Część z nich ze względu na swoje właściwości znajduje zastosowanie w sporcie. Są to surowce zielarskie o działaniu pobudzającym, przyspieszającym tętno i rozszerzającym oskrzela. Ważną rolę odgrywają również środki moczopędne pozwalające na szybkie obniżenie masy ciała i uwydatniające rzeźbę mięśni. Stosowane są także środki znieczulające miejscowo, przeciwbólowe, przeciwzapalne, antystresowe, tonizujące, antyoksydacyjne oraz redukujące tkankę tłuszczową.

Substancje zakazane
Na liście substancji zakazanych w sporcie znajdują się niektóre substancje obecne w surowcach zielarskich, jednak nie ma na niej ziół. Tak więc zakazana jest efedryna, ale nie ziele przęśli, zakazana jest morfina, ale nie opium. W wykazie WADA znalazły się m.in. kokaina, wspomniana już efedryna, katyna czy strychnina.
Kofeina (zawarta w liś­ciu kokainowca) pobudza ośrodkowy układ nerwowy i układ współczulny, przyspiesza akcję serca, zwiększa ciśnienie krwi oraz rozszerza drzewo oskrzelowe. Efedryna (z ziela przęśli) zwęża naczynia krwionośne, powoduje rozkurcz mięśniówki gładkiej oskrzeli, podnosi ciś­nienie krwi. Katyna (w liściu katy) działa pobudzająco i euforyzująco, natomiast strychnina (nasiona kulczyby) nasila przewodnictwo nerwowe.
Poza listą znalazła się kofeina, która dawniej w większych ilościach była zakazana. Związek ten występuje w licznych, powszechnie stosowanych surowcach roślinnych, takich jak: nasiona kawy, liście herbaty, ziele mate czy guarana. Kofeina jest klasyfikowana jako psychoanaleptyk, analeptyk ośrodka oddechowego oraz naczynioruchowego.

Substancje stosowane
Lista ziół stosowanych w sporcie jest długa. Niektóre z nich są powszechnie znane, np. żeń-szeń, eleuterokok, cytryniec, różeniec, aralia mandżurska, kordyceps, sarsaparilla, sasafras, dzięgiel chiński. Substancje te w mniejszych dawkach działają tonizująco, natomiast w większych pobudzająco. Wiele z tych surowców zawiera steroidy lub zbliżone strukturalnie związki triterpenowe bądź lignany. Substancje te są bardzo podobne do stosowanych na siłowniach anabolików. Co ciekawe, w przypadku niektórych surowców nie są znane składniki odpowiedzialne za aktywność biologiczną.

Znane są przypadki stosowania w sporcie także innych roślin, np.: lukrecji, rozmarynu, goryczki, vilcacory, aminka egipskiego, stroiczki rozdętej, miłorzębu, pieprzu metystynowego, opium. Wywołują one różne efekty fizjologiczne, ale wszystkie wzmagają wydolność organizmu. Aminek egipski powoduje rozszerzenie oskrzeli oraz naczyń wieńcowych. Ziele stroiczki rozdętej pobudza ośrodek oddechowy. Liść miłorzębu oraz głóg poprawiają krążenie. Zawarta w opium morfina działa przeciwbólowo. Pieprz metystynowy znajduje zastosowanie w niepokoju i napięciu nerwowym. Zwiększone wydalanie moczu możemy osiągnąć po zastosowaniu ziela nawłoci, ziela skrzypu, liścia brzozy lub owocu jałowca. Niektórym pewności siebie dodaje halucynogenna marihuana. Wybór jest duży, pokusa szybkiego efektu też.

Żeń-szeń
Na szersze omówienie zasługuje powszechnie stosowany korzeń żeń-szenia. Surowiec ten jest cennym środkiem leczniczym, który dzięki swoim właściwościom zyskał zasłużone miano wszechleku. Preparaty z żeń-szenia działają psychopobudzająco, zwiększają koncentrację i podnoszą wydolność fizyczną organizmu. Działają one anabolicznie poprzez wzmaganie biosyntezy białka, DNA i RNA. Podnoszą poziom adrenaliny, noradrenaliny i dopaminy. Wykazują aktywność adaptogenną (antystresową), przeciwzapalną, przeciwbólową, przeciwutleniającą, kardiotoniczną, immunomodulującą, antyastmatyczną, hepatoprotekcyjną, a także afrodyzjakową.

Niebagatelne znaczenie dla sportowców mają zapewniane przez żeń-szeń mechanizmy przeciwdziałające zmęczeniu, m.in. na drodze zahamowania produkcji kwasu mlekowego. Wzrost sprawności fizycznej po przyjęciu tego surowca został dowiedziony w modelach zwierzęcych na gryzoniach, zarówno w teście pływania, jak i teście wspinania.
Korzeń żeń-szenia zawdzięcza swoje unikalne właściwości zawartości specyficznych saponin triterpenowych nazywanych ginsenozydami.

Antydoping
Specyficzną formą dopingu jest antydoping, czyli podanie rywalowi środków, które skutecznie osłabią jego kondycję. Znajdują tu zastosowanie głównie środki przeczyszczające, na przykład olej rycynowy, senes, kruszyna czy rzewień. Można także zastosować środki wymiotne (np. korzeń ipekakuany) lub halucynogenne (np. gałka muszkatołowa).

Doping ziołami
Nie są znane oficjalne dane dotyczące dopingu środkami ziołowym. Nie ulega jednak wątpliwości, że środki te są nagminnie stosowane nie tylko w sporcie. Wykrycie ich w płynach biologicznych zawodników (mocz, krew) nie może stanowić podstawy posądzenia o niedopuszczalny doping – nie są to przecież środki oficjalnie zakazane.
Wielu fachowców przecierało oczy widząc spektakularne osiągnięcia chińskich sportowców w ostatnich latach. Czy były to rzeczywiście wyczyny sportowe czy może raczej owoc chińskiej medycyny tradycyjnej opartej na ziołach?

Podsumowanie
Doping ziołami będzie praktykowany, czy tego chcemy, czy nie. Warto by gremia decyzyjne dobrze przyjrzały się substancjom pochodzenia roślinnego. Warto zastanowić się, dlaczego do tej pory tego nie uczyniono. To pytanie wciąż pozostaje bez odpowiedzi. Jedno jednak wiemy na pewno: doping surowcami roślinnymi, które są ogólnie uważane za słabiej działające od syntetyków, w równym stopniu może prowadzić do kalectwa lub zgonu. Pamiętajmy, w roślinach tkwi wielka siła – in planta magna latet virtus!
dr n. farm. Radosław J. Ekiert