Zespół niedoboru testosteronu

Andropauza jest potocznym, niezbyt precyzyjnym określeniem zjawiska zachodzącego w ustroju męskim, polegającego na stopniowym spadku w surowicy stężenia męskich hormonów płciowych, głównie testosteronu.

Testosteron jest najważniejszym hormonem wytwarzanym przez jądra. Wzmaga on popęd płciowy oraz sprawność seksualną mężczyzny. Odpowiada m.in. za rozwój cech płciowych oraz wpływa na rozwój masy mięśniowej. Jak widać, testosteron ma korzystny wpływ zarówno na aktywność psychiczną, jak i fizyczną mężczyzny.
Deficyt testosteronu
W ostatnich latach obserwuje się wyraźny wzrost zainteresowania zagadnieniem deficytu męskich hormonów płciowych, głównie testosteronu, u mężczyzn w wieku dojrzałym. W związku z wydłużaniem się średniej życia, szybkim wzrostem populacji starzejących się mężczyzn, zwiększa się liczba chorych dotkniętych tą patologią, okreś­laną mianem zespołu niedoboru testosteronu (TDS – Testosterone Deficiency Syndrome).

TDS jest zespołem objawów związanych ze starzeniem się organizmu mężczyzny i stopniowym upośledzeniem jego czynności hormonalnej. W procesie starzenia się organizmu dochodzi do osłabienia funkcji wielu narządów (płuc, serca, nerek, wątroby) oraz układów (np. nerwowego). Również układ narządów wydzielania wewnętrznego (układ hormonalny) podlega zmianom, które doprowadzają do spadku funkcji hormonalnej jąder, a tym samym do niedoboru androgenów, w tym testosteronu. Ocenia się, że u mężczyzn po 50. roku życia spadek stężenia testosteronu wynosi około 0,8-1 proc. rocznie.
Definicje TDS
Zgodnie z definicją Międzynarodowego Towarzystwa ds. Badań nad Starzeniem się Mężczyzn (ISSAM), Międzynarodowego Towarzystwa Andrologicznego (ISA) i Europejskiego Towarzystwa Urologicznego (EAU) za TDS uważa się „zespół kliniczny i biochemiczny związany ze starzeniem się, charakteryzujący się typowymi objawami oraz obniżonym stężeniem testosteronu w surowicy. Może on powodować znaczne pogorszenie jakości życia i negatywnie wpływać na czynność wielu narządów i układów”. Definicja zamieszczona w Standardach Endokrynologii określa TDS jako „zespół niedoboru testosteronu objawiający się zmniejszeniem libido i potencji, stałym zmęczeniem, pogorszeniem samopoczucia i jakości snu, nerwowością, uderzeniami gorąca, obniżeniem poziomu testosteronu i wzrostem stężenia gonadotropin w surowicy”.
Współistnienie chorób
W zespole niedoboru testosteronu dochodzi do częściowego niedoboru wielu hormonów, co sprzyja rozwojowi chorób wieku starszego (miażdżycy tętnic, nowotworów) oraz przyspiesza proces starzenia się ustroju. Istnieje ścisła korelacja pomiędzy starzeniem się organizmu, deficytem androgenów a występowaniem otyłości trzewnej, wzrostem ryzyka powstania cukrzycy czy chorób naczyniowo-sercowych. Obniżenie testosteronu we krwi często stwierdza się również w przebiegu chorób układowych, takich jak: niewydolność nerek, marskość wątroby, cukrzyca. Jednak nie można definitywnie określić, czy zmiany w stężeniu androgenów związane są jedynie z procesem starzenia się, czy też są wynikiem częstych w wieku podeszłym chorób przewlekłych. Faktem jest, że współistniejąca otyłość, cukrzyca, choroby serca, nadciśnienie, choroba wrzodowa, nowotwory oraz nadużywanie alkoholu powodują spadek stężenia testosteronu całkowitego o 12 proc.
Częstość występowania
Zmienne i często subtelne cechy kliniczne andropauzy powodują, że trudno ją rozpoznać. Badanie 2162 mężczyzn w USA wykazało biochemiczne parametry niedoboru testosteronu u 38,7 proc. mężczyzn powyżej 45. roku życia, natomiast objawy kliniczne pojawiały się u 66 proc. badanych.

W odróżnieniu od zjawiska niedoboru hormonalnego (hypogonadyzmu) częstość zespołu TDS (obniżenie stężenia testosteronu plus objawy kliniczne) różni się znacznie w zależności od zastosowanych metod i kryteriów. Wyniki badań populacyjnych, biorących pod uwagę zarówno występowanie objawów klinicznych, jak i stężenia testosteronu w surowicy, określają częstość występowania TDS u mężczyzn w wieku 40-69 lat na 6-12 proc. populacji.

Można przyjąć, że objawami andropauzy dotkniętych jest 10-20 proc. mężczyzn w wieku 50-60 lat, 20-30 proc. mężczyzn pomiędzy 60. a 70. rokiem życia, 30-40 proc. w ósmej dekadzie życia oraz 40-50 proc. mężczyzn po 80. roku życia.

Mężczyźni zgłaszający się do lekarza z powodu TDS najczęściej uskarżają się na spadek energii i libido. Te dolegliwości w istotny sposób obniżają jakość życia zarówno samych mężczyzn, jak i ich partnerek. Nie pozostają one bez wpływu na życie rodzinne i aktywność zawodową dotkniętych nimi panów.
Leczenie TDS
Dolegliwości związane z męskim przekwitaniem można skutecznie łagodzić. Leczenie polega na zastosowaniu substytucji hormonalnej poprzez podawanie preparatów testosteronu.

Wykazano, że egzogenny testosteron podawany w dawkach zastępczych poprawia popęd płciowy i aktywność seksualną, nastrój i samopoczucie oraz zwiększa beztłuszczową masę ciała i obniża masę tłuszczu. Prowadzi również do zwiększenia gęstości mineralnej kości, stymuluje produkcję krwinek czerwonych i poprawia bilans azotowy poprzez wzrost anabolizmu i spadek katabolizmu białek.

Leczenie hormonalne może zapobiec zmianom w układzie kostnym (osteoporoza) oraz prawdopodobnie zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy i jej powikłań (choroba wieńcowa, zawał serca, udary mózgu). Preparaty testosteronu dostępne są w postaci tabletek, plastrów oraz, rzadziej, wstrzyknięć domięśniowych. Przezskórne preparaty zapewniają wygodny sposób leczenia zastępczego testosteronem, są skuteczne i dobrze tolerowane. „Złotym standardem” leczenia zespołu TDS stają się żele z testosteronem. Podaje się je raz na dobę na skórę barków, ramion lub brzucha, unikając okolicy narządów płciowych. Żele z testosteronem są skuteczną, dobrze tolerowaną i wygodną formą leczenia.

OBJAWY ZESPOŁU NIEDOBORU TESTOSTERONU

• spadek libido oraz upośledzenie jakości i częstości wzwodów, zwłaszcza erekcji nocnych
• zmiany nastroju z towarzyszącym spadkiem aktywności intelektualnej, obniżeniem funkcji poznawczych, zaburzeniami orientacji przestrzennej, męczliwością, stanami depresji oraz irytacji
• zaburzenia snu
• spadek beztłuszczowej masy ciała z towarzyszącym spadkiem masy mięśni i ich siły
• wzrost objętości tłuszczu trzewnego
• ubytek owłosienia oraz zmiany skórne
• spadek gęstości mineralnej kości z następową osteoporozą i wzrostem ryzyka złamań kości

Konieczna wizyta u lekarza
Przed wdrożeniem terapii hormonalnej mężczyzna powinien zgłosić się do lekarza (endokrynolog, urolog, androlog), który zleci wykonanie niezbędnych badań. Przede wszystkim oceni stan gruczołu krokowego w badaniu per rectum, oznaczy poziom swoistego antygenu sterczowego (PSA) w surowicy. Jest to konieczne, ponieważ preparaty testosteronu mogą stymulować lub nasilić rozwój niekorzystnych zmian chorobowych w gruczole krokowym.