Wzorzec piękna

Ludzki mózg posiada naturalną wrażliwość na harmonijne proporcje dzieł sztuki – dowodzą badania prowadzone przy użyciu rezonansu magnetycznego.

Jednym z głównych problemów przewijającym się od stuleci w historii estetyki jest pytanie o to, czy piękno istnieje obiektywnie, czy subiektywnie. Piękno obiektywne miałoby być niezależne od odbiorców dzieła sztuki, a zatem dla wszystkich byłoby takie samo, subiektywnie zaś – dla każdego byłoby czymś innym.

Włoscy badacze pod kierunkiem Giacomo Rizzolatti z Universita degli Studi di Parma postanowili sprawdzić, czym dla mózgu jest doznanie estetyczne. W tym celu zastosowali technikę zwaną funkcjonalnym rezonansem magnetycznym (fMRI). Dzięki niej można badać, które obszary mózgu są w danym momencie aktywne.

Badane osoby nie miały wykształcenia w dziedzinie sztuki ani w teorii estetyki. Naukowcy pokazywali im zdjęcia greckich i renesansowych rzeźb, jednocześnie poddając ich mózgi analizie za pomocą rezonansu.

Najpierw badano “obiektywne” odczuwanie piękna. Greckie i renesansowe rzeźby miały ustalone przez kanon proporcje według tzw. “złotego podziału”. Jest to, ustalony jeszcze w antyku, podział odcinka, w którym stosunek długości dłuższej części do krótszej jest taki sam, jak całego odcinka do części dłuższej.

Proporcja ta do dziś jest ważna dla artystów. Współcześnie funkcjonuje chociażby w kinie w kompozycji kadru filmowego. Zdjęcia rzeźb skontrastowano z przetworzonymi cyfrowo wizerunkami tych samych rzeźb, w których proporcje zostały zmienione. Za każdym razem badano reakcje mózgu osób oglądających zdjęcia.

Okazało się, że “złoty podział” pobudzał specyficzne grupy neuronów kory mózgowej i neuronów tzw. wyspy.

Następnie analizowano “subiektywny” aspekt doznania estetycznego. Naukowcy oceniali go przez skontrastowanie pięknych i brzydkich rzeźb. Każdy z badanych decydował, czy rzeźba jest piękna, czy brzydka.

Z obserwacji prowadzonych za pomocą rezonansu wynikło, że zdjęcia rzeźb uznanych za piękne pobudzały prawe jądro migdałowate – strukturę, która reaguje na wrażenia o ładunku emocjonalnym.

Jak podsumowują naukowcy, u obserwatorów nie posiadających wiedzy z dziedziny estetyki odczuwanie piękna jest zapośredniczone przez dwa różne procesy – jeden oparty jest na połączonej aktywności grupy neuronów kory mózgowej i neuronów wyspy, drugi zaś wynika z aktywności jądra migdałowatego. Oba te procesy łączą się podczas reagowania przez nas na dzieła sztuki.