Wielka Brytania – Systemy opieki zdrowotnej na świecie

Anglia to kolebka systemu Narodowej Służby Zdrowia, która od wielu lat dla licznych polityków jest wzorem organizacji ochrony zdrowia.

Brytyjski system ochrony zdrowia jest źle oceniany przez obywateli – według Health Consumer Index z 2007 r., znalazł się on dopiero na 17. miejscu wśród systemów europejskich (polski system był na 27. miejscu na 29 ocenianych!).

W 1942 roku opublikowano w Szwecji raport systematyzujący reformę organizacji ochrony zdrowia zapoczątkowaną w 1930 r. Na jego podstawie lord Beverigde w 1948 r. wprowadził w Wielkiej Brytanii model Narodowej Służby Zdrowia (NHS). Z systemu ubezpieczeń społecznych wyłączono opiekę medyczną, tworząc dla niej specjalny fundusz finansowany z podatków ogólnych, będący pod kontrolą parlamentu.

Podobnie jak Wielka Brytania, system ten zmodernizowały lub przyjęły po II wojnie światowej kraje północnej Europy (Dania, Finlandia, Irlandia, Norwegia, Szwecja). W latach 80. od tradycyjnego modelu kas chorych do modelu narodowej służby zdrowia przeszły kraje śródziemnomorskie, to znaczy Hiszpania, Portugalia, Grecja i Włochy, a w 2003 r. – ostatecznie Polska.

Organizacja
W systemie zagwarantowano bezpłatny dostęp do opieki medycznej dla wszystkich obywateli. Płatnikiem za usługi jest monopolista – NHS, będący pod bezpośrednim nadzorem Ministerstwa Zdrowia. Budżet ministerstwa w roku 2009 wynosi około 100 mld funtów i prawie w całości jest przeznaczony na opłacanie usług gwarantowanych przez NHS.

Odpowiedzialność za opiekę na terenie danego regionu spoczywa na tzw. NHS-trustach – publicznych organizacjach odpowiadających za organizację poszczególnych szczebli opieki: podstawowej, specjalistycznej, szpitalnej, psychiatrycznej, transportu sanitarnego. Za zakup świadczeń medycznych odpowiedzialne są natomiast tzw. Health Autorities.

Finansowanie
System jest finansowany z podatków i innych danin, takich jak część publicznych opłat za parkowanie, opłat od towarzystw ubezpieczeń oferujących ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (nie tylko komunikacyjne) i fundacji charytatywnych regionalnych agend NHS.

Wysokość budżetu NHS jest ustalana na szczeblu centralnym przez ministra skarbu, od kilku lat są to budżety trzyletnie. Ministerstwo Zdrowia dzieli przydzielony budżet, w pewnym uproszczeniu, na dwie części: finansowanie opieki podstawowej oraz finansowanie opieki szpitalnej i ratunkowej.

Udzielanie świadczeń zdrowotnych
90 proc. kontaktów ze służbą zdrowia odbywa się za pośrednictwem lekarza rodzinnego. Bez jego skierowania nie można uzyskać żadnych świadczeń. Jedynym wyjątkiem są przypadki nagłe, wymagające natychmiastowego przyjęcia do szpitala.

Pacjent teoretycznie ma zagwarantowany wolny wybór lekarza rodzinnego, jednak jest on ograniczony terytorialnie do lekarzy pracujących w miejscu jego zamieszkania. Przeważają praktyki wieloosobowe z wysoko wykwalifikowanym zespołem pielęgniarskim. Jedynie 10 proc. praktyk lekarza rodzinnego to praktyki jednoosobowe, ponad 63 proc. to praktyki, w których przyjmuje trzech lub więcej lekarzy. Mimo to, według najnowszych statystyk, lekarz poświęca pacjentowi średnio zaledwie 9 minut.

Lekarze rodzinni są na samozatrudnieniu, a warunki kontraktu negocjuje reprezentacja lekarzy rodzinnych z NHS. Ograniczone jest zakładanie nowych praktyk, każda musi zostać zaakceptowana przez Medical Practices Committee.

Opieka szpitalna (tzw. drugorzędowa) jest organizowana regionalnie. Na każde 100-150 tys. osób przypada jeden szpital okręgowy posiadający około 200 łóżek. Ze szpitali okręgowych pacjenci są kierowani do szpitali regionalnych lub ponadregionalnych (świadczących opiekę trzeciorzędową, odpowiednik w Polsce dawnych szpitali referencyjnych III stopnia), świadczących usługi specjalistyczne i wysoko specjalistyczne z takich dziedzin, jak neurochirurgia, transplantologia, onkologia, czy nefrologia.

Od połowy lat 90., ze względu na problemy finansowe szpitali, NHS zezwolono na tworzenie oddziałów prywatnych i leczenie w nich osób z prywatnych ubezpieczeń. W Wielkiej Brytanii są również małe szpitaliki komunalne opłacane przez NHS, w których lekarze rodzinni mogą sami prowadzić swoich pacjentów.

Koszyk świadczeń gwarantowanych
Pacjenci NHS nie mają specjalnych uprawnień do świadczeń. Prawo zabrania jedynie opłacania świadczeń, które nie mają udowodnionej skuteczności klinicznej, określonej w oparciu o zasady EBM (Evidence Based Medicine).

Koszyk świadczeń opłacanych przez NHS jest częściowo niezdefiniowany, a częściowo utworzony przez negatywne listy świadczeń. Z zakresu usług opłacanych przez płatnika publicznego wyłączone są: badania przesiewowe (dla kobiet w ciąży, noworodków, dzieci, w kierunku niektórych chorób nowotworowych, choroby Alzheimera, depresji), szczepienia przeciw chorobom wieku dziecięcego, koszty okularów (za wyjątkiem osób osiągających minimalny dochód), leczenie estetyczne w ramach leczenia stomatologicznego (np. wybielanie zębów).

W przypadku leków i świadczeń pomocniczych koszyk również przyjmuje formę list negatywnych.

W opiece szpitalnej natomiast, poprzez wdrożenie procedur HRG obejmujących świadczenia o udowodnionej efektywności klinicznej i kosztowej, od wielu lat budowany jest szczegółowy koszyk świadczeń. Agencją odpowiedzialną za opiniowanie procedur i rekomendowanie ich finansowania przez NHS jest powołana w 1999 r. NICE – National Institute for Clinical Excellence.

Prywatne ubezpieczenia
Podstawowym mankamentem pub­licznego systemu opieki zdrowotnej w Wielkiej Brytanii jest tworzenie się długich kolejek oczekujących na wykonanie procedury szpitalnej i ambulatoryjnej, w tym porad i badań specjalistycznych. To podstawowy czynnik wpływający na decyzję o zakupie prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego. Blisko 10 proc. Brytyjczyków zdecydowało się na prywatne polisy zdrowotne.

Regionalna penetracja prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych jest bardzo zróżnicowana – od zaledwie 4 proc. mieszkańców Szkocji, przez 10 proc. mieszkańców południowego-zachodu, 11 proc. populacji aglomeracji londyńskiej do 14 proc. pozostałej populacji południowego-wschodu Wyspy.