W walce z katarem

Surowiczy katar, kichanie i zatkany nos – to niektóre z objawów ostrego wirusowego zapalenia jam nosowych i zatok przynosowych, zwanego potocznie przeziębieniem. Co roku dotyka ono miliony Polaków.

Przeziębienie (ostre wirusowe zapalenie jam nosowych i zatok przynosowych) jest zespołem objawów klinicznych, związanych z zapaleniem błony śluzowej nosa, gardła i zatok przynosowych, w wyniku zakażenia wirusowego o ostrym przebiegu, trwającym nie dłużej niż 10 dni. Przyczyną przeziębienia jest zakażenie wirusowe, najczęściej rynowirusami (w 30-50 proc. przypadków), koronawirusami (u 10-15 proc. chorych), wirusem grypy i grypy rzekomej, wirusem RS (RSV), adenowirusami i enterowirusami (np. Coxsackie) [1, 2].

Po wniknięciu do komórek nabłonka górnych dróg oddechowych, wirusy rozpoczynają replikację i rozwija się miejscowe zapalenie prowadzące do poszerzenia naczyń krwionośnych. To z kolei powoduje obrzęk i powstanie wydzieliny, zwiększenie wydzielania gruczołów błony śluzowej, a niekiedy uszkodzenie i złuszczenie nabłonka. Do zakażenia dochodzi przez kontakt z chorym; dominuje droga kropelkowa, ale można zarazić się także przez kontakt bezpośredni oraz drogą pokarmową (w zależności od rodzaju wirusa).

Okres wylęgania choroby to 1-2 dni, największa zakaźność występuje w pierwszych trzech dniach choroby, ale wydalanie wirusa trwa do dwóch tygodni od wystąpienia objawów. Podstawowe metody zapobiegania przeziębieniom, to mycie rąk po kontakcie z chorym i izolacja chorych. Do innych nieswoistych metod zmniejszających ryzyko zachorowania, zaliczamy: stosowanie preparatów jeżówki (zwłaszcza wyciągów alkoholowych) podawanych przez okres od 8 dni do 12 tygodni, czy też umiarkowany i regularny wysiłek fizyczny.

Obraz kliniczny i diagnostyka
Początek choroby jest zwykle łagodny, a sekwencja objawów różna. Zazwyczaj pojawiają się: złe samopoczucie, ból głowy i mięśni, ból lub drapanie w gardle, a także dreszcze i gorączka (na ogół niezbyt wysoka), nieżyt nosa – początkowo wyciek wodnistej wydzieliny, spływającej także po tylnej ścianie gardła, następnie uczucie zatkania i upośledzenie drożności nosa, upośledzenie węchu, kichanie; później wydzielina może być gęsta, zielonkawa, a nawet ropna (nie jest to jednak dowód zakażenia bakteryjnego!). Może wystąpić także: zapalenie gardła – zaczerwienienie, grudki zapalne na tylnej ścianie gardła, niekiedy grudki lub pęcherzyki na łukach podniebiennych, wydzielina na tylnej ścianie gardła; kaszel – początkowo suchy z tendencją do przechodzenia w wilgotny; niekiedy zapalenie spojówek (np. w zakażeniu adenowirusami) i osutka skórna (w przeziębieniach wywołanych przez adenowirusy, enterowirusy).

Choroba ustępuje samoistnie. Maksymalne nasilenie objawów występuje w drugiej i trzeciej dobie, następnie choroba ustępuje lub objawy zanikają w ciągu 7-10 dni. U 25 proc. chorych kaszel utrzymuje się 2-3 tygodnie, niekiedy nawet dłużej.

Leczenie
Nie istnieje leczenie przyczynowe przeziębienia. Do leków objawowych należy zaliczyć: preparaty jeżówki (zwłaszcza złożone i wyciągi alkoholowe) – skracają czas utrzymywania się objawów średnio o półtora dnia. W badaniach naukowych nie wykazano skuteczności witaminy C w leczeniu wspomagającym przeziębienia. Dodatkowo zaleca się leki: zmniejszające przekrwienie błony śluzowej nosa i zatok lub roztwór NaCl do nosa (izotoniczny lub hipertoniczny), leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, takie jak paracetamol, NSLPZ oraz przeciwkaszlowe. Choremu należy zalecić odpoczynek i picie dużej ilości płynów podczas gorączki [1].
Wśród leków podawanych doraźnie na objawy nieżytu nosa, wyróżniamy preparaty hamujące: surowiczą wydzielinę nosową (bromek ipratropiny); świąd, kichanie i surowiczy katar (preparaty antyhistaminowe miejscowe i ogólne nowej generacji, np. cetyryzyna, elastyna, astemizol, loratadyna, mizolastyna, levobastyna, azelastyna, oraz starej generacji, np. clemastyna, ketotifen); blokadę przewodów nosowych – stosowane miejscowo alfa-1 i alfa-2 mimetyki (ksylometazolina, oksymetazolina) lub sympatykomimetyki podawane doustnie (pseudoefedryna, fenylefryna, fenylopropanoloamina).

Nie ma jednoznacznych dowodów na skuteczne usuwanie objawów choroby wywołanej przez rynowirusy za pomocą leków przeciwhistaminowych. Niektórzy uważają, że stosowanie starej generacji leków blokujących receptory histaminowe ma swoje uzasadnienie w terapii ostrych infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych [3].

W przypadku, gdy objawy przeziębienia utrzymują się powyżej 10 dni oraz gdy obserwujemy pogorszenie stanu klinicznego po pięciu dniach choroby, należy podejrzewać zakażenie bakteryjne – jest to najważniejsze kryterium różnicujące infekcję bakteryjną od przeziębienia. Antybiotykiem z wyboru jest amoksycylina, podawana przez 10 dni, dla osób dorosłych w dawce 1500-2000 mg co 12 godzin [2]. Należy jednak podkreślić, że profilaktyczne stosowanie antybiotyku w trakcie ostrego wirusowego zapalenia jam nosowych i zatok przynosowych nie zmniejsza ryzyka nadkażenia bakteryjnego [1].

Piśmiennictwo
1. Szczeklik A., Gajewski P. [red.]: Choroby wewnętrzne. Kompendium Medycyny Praktycznej, MP, Kraków, 2009: 888-889.
2. Hryniewicz W. i wsp.: Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego NPOA, 2010: 43-48.
3. Smoliński B.: Terapia objawowa nieżytów nosa, „Przewodnik Lekarza”, 2000, 8: 70-80.